► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄ |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
aanvullingen, volgens de hoofdstukindeling van het boek Smalspoor in Bedrijf : |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Hoofdstuk 13 Keramische industrie:
|
Teeuwen in Tegelen 600 mm spoorwijdte |
Zie ook: |
|||||||||||||||||||||||||||
-Tegelen Algemeen voor o.a. een kaart. |
|||||||||||||||||||||||||||||
-Andere Tegelse fabrieken: |
|||||||||||||||||||||||||||||
-Sporen naar Kaldenkirchen |
|||||||||||||||||||||||||||||
Gebroeders Teeuwen (van 1940 tot 1971
Paul Teeuwen) De fabriek werd al in 1844 opgericht. Nog
in 1870 waren de belangrijkste stukken uit de inventaris een bruin
paard (ƒ 240) en twee karren (ƒ 90 en ƒ 110). In 1920 kwam de eerste ringoven; in 1925 de tweede. Een deel van de
bedrijfsgebouwen in Tegelen is nog aanwezig. Nu
produceert Wienerberger Koramic
Dakpannen hier dakpannen. |
|||||||||||||||||||||||||||||
Fragment van een kaart die dhr. Jac Bongaerts in 1963 tekende. Het origineel bevindt zich in
Keramiekcentrum De Tienschuur te Tegelen →
Rechts bovenin het nog steeds bestaande trappistenklooster
Ulingsheide. Links onderin loopt de lijn van Kurstjens naar de groeve de Onderste Molen. Ook hier
waren de lijnen van de verschillende fabrieken verweven. Ook de lijn naar Kaldenkirchen
is aangegeven.
De groeve schoof door het afgraven steeds op. Daarom was er slechts één spoor naast de groeve. Het omloopspoor bevond zich een stuk buiten de groeve, zodat dit niet steeds verplaatst moest worden. Er is maar één excavateur getekend die kennelijk zowel voor zand als klei gebruikt werd. Dat was anders in de oude groeve (rechts op de tekening). Op de foto hieronder zijn daar 2 excavateurs te zien. Overigens had Paul Teeuwen ook een groeve nabij de Staatsmijn Hendrik. Vanaf 1942 werd erover gesproken om een smalspoorlijn aan te leggen van deze groeve naar het emplacement van de Hendrik, waar de klei zou worden overgeslagen op normaalspoor-wagens. Pas in 1947 kwam de overeenkomst tot stand. De capaciteit was vier à vijf normaalspoorwagens per dag (informatie van Gerard de Graaf). |
naar fabriek Teeuwen in Kaldenkirchen naar fabriek Teeuwen in Tegelen fabriek Kurstjens groeve Kurstjens |
||||||||||||||||||||||||||||
Op 15 oktober 1957 fotografeerde Kees van de Meene
de oude groeve van Teeuwen → Op de achtergrond rechts het trappisten-klooster
Ulingsheide, waar nu nog maar twee trappisten
wonen. De zandexcavateur (met een arm
van 40 m) verplaatste de 12 tot 15 m dikke zandlaag van rechts naar links.
Hieronder lag 1½ tot 2½ m klei, die met treinen van 10 tot 20 wagens naar de fabrieken
in Tegelen en Kaldenkirchen
ging. De groeven van Teeuwen zijn tot circa 1975 als vuilstort
gebruikt en daarna met een laag aarde bedekt. Tegenwoordig is hier weer
bouwland en herinnert niets meer aan de kleiwinning. |
|
||||||||||||||||||||||||||||
De keramische industrie in Tegelen heeft nooit van stoomlocs gebruik gemaakt, maar Teeuwen had wel een stoomexcavateur. Die is hier te zien aan de kop van de groeve Ulingsheide. Het is niet bekend of de kolen per smalspoor vervoerd werden. Later kreeg deze excavateur elektrische aandrijving. Bij wijze van uitzondering is goed te zien wie de fabrikant van de kipkarren was: Du Croo & Brauns. Op de kipbak op de voorgrond is namelijk ingeslagen Victoria en daaronder de letters DCBW. Ducrobra bood dit type kipkar in elk geval in 1933 aan. Zie ook hier. Foto: verzameling van dhr. Hay van Rhee→ |
|
||||||||||||||||||||||||||||
Een calculatie van
Teeuwen wees uit dat met 22 kipwagens en een
smalspoor ter lengte van 1500 m, tractie per locomotief voordeliger werd dan paardentractie.
Teeuwen bestelde dan ook als eerste in de regio op 25 april 1913 een
benzinelocomotief en wel bij de firma Deutz in
Keulen. De aflevering vond op 2 september 1913 plaats. Verdere leveringen
werden verhinderd door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog: de firma Deutz moest aan het Duitse leger leveren. Bovendien steeg
de prijs van de motorbrandstoffen benzine en benzol naar ongekende hoogte. |
|||||||||||||||||||||||||||||
De
Deutz
leverlijst vermeldt uiteindelijk niet minder dan tien locs, waarvan er negen
aan Teeuwen in Kaldenkirchen zouden zijn geleverd.
Alleen al het aantal doet vermoeden dat een deel van deze locs vanuit Kaldenkirchen een enkele reis Nederland heeft gemaakt,
misschien wel zonder invoerrechten te betalen …….. |
|||||||||||||||||||||||||||||
* Deutz 1316 (1913) * Deutz 2308 (1916) * Deutz 3815 (1919) * Deutz 3903 (1920) * Deutz 4132 (1921) * Deutz 6168 (1922) * Deutz 6221 (1922) * Deutz 6867 (1925) * Deutz 6953 (1926) * Deutz 7078 (1926) |
type CXIVF type CXIVF type CXIVF type CXIVF type CXIVF type CXIVF type
4a22A type
ML128F type
MLH132F type MLH132F |
B-bm B-bm B-bm B-bm B-bm B-bm B-bm B-bm B-dm B-dm |
600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm |
Als enige geleverd aan Teeuwen in Tegelen Geleverd aan het Duitse leger; in 1919 naar Teeuwen. Waarschijnlijk door Oberursel gebouwd. |
|||||||||||||||||||||||||
600 mm 600 mm |
} |
H in type: Hochdruck (= diesel); de andere locs hadden benzinemotoren. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
↑ Deze foto uit een Nederlandstalige
Deutz catalogus (uit de NVBS bibliotheek) toont een
Deutz smalspoorloc van het type CXIVF, waarvan er
vijf geleverd werden aan Teeuwen in Kaldenkirchen.
De ronde uitstulping onder de motokap is voor het
vliegwiel en de schoorsteen is voor de stoom van de verdampingskoeling. |
↑ Dit is een foto uit het
gemeentearchief in Venlo. Plaats en jaar van de opname zijn niet bekend.
Duidelijk is wel (vergelijk met de foto links) dat de loc een Deutz van het type CXIVF is. Het zou dus één van de locs
van Teeuwen kunnen zijn. Maar de Deutz leverlijst
is niet volledig, dus het kan ook een andere Tegelse
fabriek betreffen. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
←Machinist Tinus van Maris bedient in de jaren twintig van de twintigste eeuw een Deutz loc, terwijl een onbekende remmer op een ¾ kuubs stalen kipkar balanceert.
Het betreft niet hetzelfde loctype als op de bovenstaande foto’s, want de
schoorsteen voor de verdampingskoeling ontbreekt (maar die zou er af gehaald
kunnen zijn) en de voorruiten hebben een andere vorm. Foto: verzameling van dhr. Hay van Rhee |
||||||||||||||||||||||||||||
Bij Teeuwen reden volgens ooggetuigen en foto’s na de Tweede Wereldoorlog Diema’s. Ook was er een Ruston & Hornsby van het type 30DL. Alle op deze website genoemde Tegelse fabrieken met 600 mm spoor hadden Rustons van dit type. Hoeveel is vaak niet duidelijk, want er is geen Ruston & Hornsby leverlijst en de locs droegen –afgezien van enkele uitzonderingen- geen bedrijfsnummers. De Diema leverlijst vermeldt alleen locs voor Jos Teeuwen in Kaldenkirchen. Ook Ruhrthaler leverde locs aan Jos Teeuwen in Kaldenkirchen. Omdat de bedrijven van Teeuwen in Kaldenkirchen en Tegelen door een smalspoorlijn waren verbonden (zie kaart), zijn de “Nederlandse” Diema’s mogelijk via Kaldenkirchen geleverd. Het gaat om de volgende diesellocs: |
|||||||||||||||||||||||||||||
* Diema 1222 (1948) * Diema 1265 (1948) * Diema 1308 (1949) * Diema 1312 (1949) * Ruston ……(circa
1950) * Ruhrthaler 3051 (1952) * Ruhrthaler 3209 (1954) |
type DS12 type DS30 type DS40 type DS40 type 30DL type DK10 type D10Z |
B-dm B-dm B-dm B-dm B-dm B-dm B-dm |
500 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 600 mm 500 mm |
||||||||||||||||||||||||||
In het tijdschrift Polderspoor (van de Gelderse Smalspoor Stichting), nummer 2005-2, noemt Hay van Rhee een Diema die uitsluitend dienst deed op het fabrieksterrein van Paul Teeuwen, voor het vervoer van klei van de malerij naar de rijpingskelders. Dat zal een loc uit bovenstaand lijstje zijn geweest. Hieronder staan enkele foto’s van genoemde locs: |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
↑ Ruston 30DL met machinist Juupke Marijnissen Foto: verzameling van dhr. Hay van Rhee ← Let op de
schop achter de cabine en de bel van deze Diema. Foto: verzameling
van dhr. Hay van Rhee |
|||||||||||||||||||||||||||||
DK10 (voor de Tweede Wereldoorlog
10/11 DKL geheten en ook Triebwagen genoemd) was
met meer dan 270 gebouwde exemplaren een bekend Ruhrthaler
type. In 1953 verscheen als opvolger het soortgelijke type D10Z. Met een
eigen gewicht van 2,5 ton en een ééncilinder
dieselmotor van 10 of 11 pk was dit de kleinste Ruhrthaler voor bovengronds bedrijf. → Bron foto en gegevens: “100 Jahre Ruhrthaler
Maschinefabrik”, CD van Jens Merte en Martin
Schiffmann. |
|
||||||||||||||||||||||||||||
Met dank aan: |
dhr. Hay van Rhee (Tegelen) en Toon Steenmeijer |
||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Bronnen: |
Zie hier. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
{ |
|||||||||||||||||||||||||||||
Terug/verder naar: |
Tegelse fabrieken met 600 mm spoorwijdte Canoy & Herfkens (900 mm
spoorwijdte) |
||||||||||||||||||||||||||||