Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

aanvullingen, volgens de hoofdstukindeling van Smalspoor in Bedrijf

Hoofdstuk 13 Keramische industrie: Tegelen: Canoy & Herfkens (900 mm) De in 1880 opgerichte fabriek “De Drie Kronen” van Canoy-Herfens was de enige grote keramische industrie in Tegelen die · aan de Maas lag · nooit een NS raccordement heeft gehad. Steenkool werd aan de eigen steiger gelost en de producten konden per schip afgevoerd worden. In 1881 werd een ringoven in gebruik genomen, de eerste in Nederland. Een specialiteit van deze steenfabriek waren stenen voor ronde fabrieksschoorstenen, die ook in eigen beheer gebouwd werden.

← Advertentie in Spoor & Tramwegen van 22 januari 1953, waarschijnlijk geplaatst wegens de vuurbruggen voor locs. Aanvankelijk werd de klei in de directe omgeving (het Onder-Maasveld) gewonnen, maar later in het Jammerdal in de zogenaamde Steilrand (de oostelijke helling van het Maasdal). Canoy-Herfkens was toen de eerste fabriek in de wijde omgeving die smalspoor in gebruik nam. Het traject had een lengte van 1700 m. Zoals in die tijd (1894) gebruikelijk, was de spoorbreedte 900 mm. De later aangelegde smalspoorlijnen van de andere Tegelse bedrijven hadden allen een spoorbreedte van 600 mm. De lijn van Canoy en Herfkens raakte die andere lijnen nergens. Wel waren er kruisingen de tramlijn Venlo-Tegelen-Steyl (750 mm) en met de spoorlijn Venlo-Roermond. Deze laatste lag in een weg met de tot de verbeelding sprekend naam “Weg naar Egypte”. Zie hier voor een fraaie kaart in vogelvlucht perspectief.

De tram had voorrang; als er een tram naderde moest de trein op het fabrieksspoor op de eerbiedige afstand van 50 m stoppen. Bij de spoorlijn lag het smalspoor in de berm van een weg (de Vrijenbroekweg). De overweg was bewaakt en voor het smalspoor bestonden aanvankelijk geen extra veiligheidsmaatregelen. Tot het einde werd de klei vervoerd in wagens met houten frames en houten bakken. Die werden getrokken door een paard, maar in 1923 werd via Ducrobra een Deutz benzinelocomotief van 30/33 pk gekocht.

↑ Deze foto van de groeve Jammerdal wordt bewaard in museum De Tiendschuur in Tegelen ↑ De afvoer van het dekzand gebeurde kennelijk nog met paard & wagen. De Deutz benzineloc heeft maar één cilinder en is daarom uitgerust met grote vliegwielen, waarvan een deel onder de motorkap te zien is. Uit een schoorsteen ontwijkt stoom, afkomstig van de verdampingskoeling. De benzinetank ligt half in motorkap. Als de benzine op was, werd de lege tank door een volle tank vervangen.

← Aan de andere kant van de lijn werd de klei op een bult gestort.De foto dateert uit 1955, toen Canoy & Herfkens 75 jaar bestond en een jubileumboek werd uitgegeven. Bron: Gemeentearchief Venlo Canoy & Herfkens is op zeker moment gestopt met het laten rijden van smalspoortreinen, zonder de overeenkomst met de gemeente op te zeggen, zonder de rails op te breken en zonder het materieel af te voeren. Mogelijk was men van plan het bedrijf ooit te hervatten. Hierdoor is het onmogelijk een sluitingsjaar te noemen. Het is zeker dat het smalspoor in 1955 nog in vol bedrijf was.

Ooggetuige Hay van Rhee herinnert zich dat hij omstreeks 1958 met andere kwajongens speelde met de in de tunnel (zie hieronder) terzijde gestelde wagens. Er werd met vereende krachten een wagen omhoog geduwd en die liet men vervolgens tegen de andere wagens botsen.. De lijn staat nog op een in 1963 getekende kaart. De foto rechts illustreert het zware handwerk → De foto is een scan van een foto van museum Keramiekcentrum Tiendschuur in Tegelen. Verdere gegevens ontbreken. Het is daarom niet helemaal zeker dat de foto op Canoy & Herfkens slaat. De Y vormige strips op de kipbak wijzen erop dat de kipkarren bovenin de fabriek gelost werden. Vanaf de begane grond naar de losvloer in de fabriek lagen twee hellingbanen: één voor opwaarts en één voor neerwaarts verkeer. Boven beide banen hing een oneindige ketting. De volle kipkarren werden op de begane grond met de Y vormige strips aan de ketting gehaakt en zo naar boven getrokken. Daar aangekomen werden ze los gehaald, leeg gekipt en aan de naar beneden gaande ketting gehaakt. .

Toen de benzineloc kwam, bestond de tram Venlo-Tegelen-Steyl al niet meer, maar de Minister van Waterstaat eiste bij de NS overweg strengere veiligheidsmaatregelen. Hoewel de overweg al met wipsluitbomen beveiligd was, kwamen er in de smalspoorlijn op 30 m aan weerszijden van de overweg ontspoortongen, gekoppeld aan een sein voor het smalspoor en bediend door de wachter van de overweg. De ontspoortongen stonden normaal in de afwijkende stand. De smalspoortrein moest er voor stoppen en de machinist moest zich eerst bij de overwegwachter melden. Merkwaardig is dat één en ander al in 1920 werd ingevoerd. Mogelijk heeft er voor de Deutz dus nog enkele jaren een andere loc gereden. Afgezien daarvan is de Deutz tot het einde actief geweest.

Kennelijk waren de onderhoudskosten van de overwegbeveiliging bezwaarlijk, want in 1929 werd er een betonnen tunnel onder de overweg gebouwd. De hellingen waren vrij fors en ongelijk, namelijk 4% aan de oostkant en 3% aan de westkant (waar de volle wagens tegenop getrokken moesten worden). In 1965 overlegden NS en gemeente over de gevaarlijke toestand met de kennelijk nog steeds niet opgeruimde smalspoorwagens in de tunnel. Tegenwoordig ligt de tunnel er nog steeds, maar het overkluisde deel is volgestort met puin.

↑ De foto van de tunnel is genomen op 11 juni 2004 ↑

De fabriek overleefde het smalspoor met enkele tientallen jaren. In 1966 fuseerde Canoy-Herfkens met Russell-Tiglia tot “Tegula”. Als laatste fabriek van dit concern werd “De Drie Kronen” in 1986 gesloten en vervolgens afgebroken, uitgezonderd een als monument bewaarde fabrieksschoorsteen. De groeve het “Jammerdal” is nu een natuurgebied. ← De foto van de schoorsteen is genomen op 16 juli 2004.

↑ Op de Deutz leverlijst staat weliswaar nog een tweede levering aan Canoy-Herfkens in 1927, maar dit blijkt een tweede fabriek (In ’t Ven in Venlo) met 600 mm spoor te betreffen. Later reed hier kennelijk een Ruston & Hornsby. ← Er waren in 1955 ook traversesporen met bovenleiding op het bedrijfsterrein in Tegelen.

Beide bovenstaande foto’s zijn in 1955 gemaakt ten behoeve van het jubileumboek “De stenen spreken”. Bron: Gemeentearchief Venlo.

←Hiernaast staat een fragment van een grote kaart, in vogelperspectief, die de situatie in 1963 weergeeft. Het origineel bevindt zich in museum de Tiendschuur in Tegelen en is getekend door de keramist Jac Bongaerts. De groeve het Jammerdal is uiterst boven in het midden te vinden. Er zijn geen details van de groeve te zien omdat die in de gemeente Venlo lag en de kaart ongeveer bij de gemeentegrens van Tegelen ophoudt. Vanaf de groeve liep het “kleitremmetje” eerst door bos, onder andere vlak langs de groeve Egypte van Russel (later: Russel-Tiglia). ← Hier wordt de gemeentegrens gepasseerd. ←Bij de tunnel onder de spoorlijn Venlo-Roermond was in 1963 het huis van de overwegwachter nog aanwezig. ←Een lang stuk smalspoorlijn lag in de berm van de Vrijenbroekweg, in een gebied met veel kassen. Er waren gelijkvloerse kruisingen met onder andere de Gelderse Baan, een weg naar het Venlose kerkhof en de drukke Venloseweg. Bij zulke wegkruisingen moest gebeld worden tot de weg geheel gepasseerd was. Bij mistig weer moest de tram worden voorafgegaan door een persoon met een rode vlag. Toen de kaart in 1963 gemaakt werd, was Canoy-Herfkens onderdeel van het Tegula concern. Het “kleitremmeke” was toen al jaren niet meer in gebruik, maar de rails lagen er kennelijk nog. ← Na de kruising met de Venlose weg werd de fabriek “De Drie Kronen” bereikt. In de berm van de Venlose weg lag van 1888 tot 1918 de lijn van de tram “Venlo-Tegelen-Steyl”. Daarop vond geen goederenverkeer plaats; De Drie Kronen had dus geen aansluiting. ← De aanvoer van kolen en de afvoer van de stenen vonden vooral via de Maas plaats. In tegenstelling tot de andere fabrieken heeft de Drie Kronen heeft nooit een spooraansluiting op de spoorlijn naar Venlo gehad. De tekening is ongeveer op ware grootte weergegeven.

Opmerking:

Zie hier voor de andere Tegelse fabrieken met smalspoor een spoorwijdte van 600 mm, dus duidelijk smaller dan de 900 mm van Canoy & Herfkens.

Met dank aan:

dhr. Hay van Rhee, Tegelen.

Bronnen:

Zie hier.

{

aanvullingen op het boek ”Smalspoor in bedrijf”

Terug/verder naar:

Tegelse fabrieken met 600 mm spoorwijdte

Nieuw Home Inhoud