|
►
Nieuw ◄ ► Zoeken ◄ |
||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
|
Hibberd “Planet” van 18 ton geplaatst:
27 april 2023 |
|
||||||||||||||||
|
Inleiding De Britse firma F.C. Hibberd & Co. Ltd (opm a)
noemde een groot aantal door haar geproduceerde loctypes “Planet” [1].
Gemeenschappelijke kenmerken van de Planets waren [1]: · Twee
wielstellen, die werden aangedreven via kettingen; · Mechanische
transmissie. Er werden motoren van verschillende
motorfabrikanten gebruikt. In 1958 waren er 9 verschillende Planet types, elk
voor verschillende spoorwijdtes, met vermogens tussen 9 en 120 b.h.p. (opm. b). De types werden aangeduid met hun gewicht,
maar ook wel met hun motorvermogen. |
||||||||||||||||||
|
Er wordt hier aandacht besteed aan de Planets
omdat de AKU/Enka in 1947 t/m 1949 in totaal 5 identieke Planets voor
normaalspoor aanschafte. Ze waren van het 18 ton type en hadden een
motorvermogen van 75 pk. Bedrijfsnummer
4 bij Enka aan de Vosdijk in Arnhem. Collectie Jan Roos → Het frame is geklonken. De buffer is een houten
balk die is ingelegd in een stalen profiel. Onder de buffers zijn houten
planken aangebracht. De radiator en twee zandstrooiers staan los van de
motorkap. Aan de voorzijde is maar één lamp geplaatst (en aan de achterkant
ook). De wieldiameter lijkt relatief groot, maar is niet groter dan die van
een NS Sik (die een vergelijkbaar gewicht en motorvermogen heeft). Enerzijds
is de schoorsteen in de vorm van een kachelpijp bepaald geen verfraaiing,
maar anderzijds is gepoogd met witte biesjes het uiterlijk te verbeteren. |
|
|||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
Maatschets |
||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
De
maatschets komt uit de collectie van de webmaster. De bron is niet meer
bekend. De bemating is in Angelsaksische eenheden (foot en inch) en is in een
bescheiden lettergrootte uitgevoerd. Daarom is de tekening ook via de
volgende links digitaal bij grotere vergroting te bekijken: De
tekening is niet van een legenda voorzien. Strikt genomen is daarom niet
zeker op welk(e) type(s) de tekening slaat. Bekend is wel [1] dat de 3
grootste types (van 77, 93 en 115 b.p.h.) zeer sterk op elkaar lijken. De loc
wordt met luchtdruk geremd [1, 2, 3]. Er is dus een compressor en een
luchtketel aanwezig; uit de maatschets blijkt niet waar die geplaatst zijn.
De luchtdruk wordt ook gebruikt om de vier zandstrooiers te bedienen, De
krachtbron is een zescilinder DA6 dieselmotor van de National Gas and Oil
Engine Co (vaak afgekort tot National). Die levert 60 b.h.p. bij 1000 r.p.m.
en 75 b.h.p. bij 1250 r.p.m. [2]. |
|
|||||||||||||||||
|
Planets
bij de AKU/Enka |
|
|
||||||||||||||||
|
In de
tijd van de Planets had de AKU/Enka twee fabrieken in Arnhem (aan de Vosdijk/Velperweg
en in de Kleefse Waard) en een fabriek in Ede. (zie hier en daar). Dan was er nog de
Hollandse Kunstzijde Industrie (HKI) in Breda. Enka verwierf in 1928 de
meerderheid van de aandelen, maar de HKI werd pas in 1959 volledig
geïntegreerd. Alle vier bedrijven hadden een spooraansluiting met eigen
tractiemiddelen. In de
Tweede Wereldoorlog werd wegens gebrek aan benzine en dieselolie overgegaan
op stoomtractie. De nieuwe fabriek in de Kleefse Waard had al vanaf het begin twee vuurloze DuCroBra stoomlocs.
Voor de fabrieken in Ede en aan de Vosdijk in Arnhem werden van de sloper
Dotremont twee ex-LTM tramlocs gehuurd (de ex-LTM 22 en 35). De HKI in Breda
had vanaf 1942 ook een stoomtramloc in dienst (Backer & Rueb 264 uit
1907). Na de
Tweede Wereldoorlog was de vooroorlogse motortractie verdwenen. Na de slag om
Arnhem waren de twee vuurlose locs van de Kleefse Waard naar Duitsland
afgevoerd. Ze kwamen niet meer terug. DuCroBra bouwde slechts één nieuwe
vuurloze loc voor de Kleefse Waard. Bij de andere fabrieken wilde men van de
stoomtractie af. Bovendien zou in 1952 een nieuwe fabriek in Emmen in bedrijf
komen. Er was dus dringend behoefte aan nieuwe diesellocs. Na WO II lagen de
Duitse locomotieffabrieken grotendeels in puin en/of achter het IJzeren
Gordijn en zo kwam men via importeur Locospoor
op de Planets (opm. c). |
↑ Gegevens van de Planets van de Enka. Collectie Jan Roos. ↓ Hieronder is de foto groter afgebeeld ↓ |
|||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
↑ A.K.U. nr 5 met onder
die tekst de ovale Planet fabrieksplaat. Collectie Jan Roos ↑ Op de voetplaat naast de
motorkap ligt een kabel. Kennelijk werd soms met die kabel een wagen op een
naast gelegen spoor getrokken. |
||||||||||||||||||
|
Er werden de volgende vijf Planets aangeschaft: |
||||||||||||||||||
|
Bedrijfsnummer |
Fabrieksnummer |
Bouwjaar |
Periode |
Locatie |
Opmerkingen |
|
||||||||||||
|
|
1 |
3196 |
1947 |
1947/1971 1971/1977 |
Vosdijk Kleefse Waard |
|
|
|
||||||||||
|
|
2 |
3262 |
1948 |
1948/1957 1957/1969 1969/1973 |
Ede Breda Kleefse Waard |
|
|
|
||||||||||
|
|
3 |
3396 |
1949 |
1949/1970 |
Kleefse Waard |
mogelijk moeten 3396 en 3397 verwisseld worden |
|
|||||||||||
|
|
4 → 7 |
3397 |
1949 |
1949/1971 |
Ede |
|
||||||||||||
|
|
5 |
3494 |
1949 |
1949/196. |
Emmen |
|
|
|
||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
Elk der vier AKU locaties Ede, Arnhem Vosdijk, Arnhem Kleefse Waard en Emmen had aanvankelijk één Planet. Ze werden onderhouden in de autogarage te Ede. In Ede bevond zich ook de vijfde Planet als reserve. Het transport tussen de verschillende locaties ging per vrachtauto, getuige deze foto: Een Planet arriveert of vertrekt
bij Enka in Ede op 12-10-1949. Foto Gemeentearchief Ede → Deze Planet draagt geen Planet fabrieksplaat meer. Het bedrijfsnummer is niet goed te lezen, maar lijkt het meest op 4. |
|
|||||||||||||||||
|
Kees van de Meene fotografeerde
op 29-12-1959 AKU nr. 3 die in Ede met een behoorlijk lange trein ketelwagens
rangeerde. De spooraansluiting naar de fabriek ligt achter de rug van de
fotograaf → Er waren drie versnellingen in elke richting. Een Planet van 18 ton kon in de eerste versnelling op een rechte baan zonder helling een trein van 430 ton trekken [2, 3]. |
|
|||||||||||||||||
|
Meer dan 10 jaar hadden de 5 Planets bij de AKU/Enka bedrijven vrijwel het rijk alleen. De vuurloze DuCroBra in de Kleefse Waard werd na 1957 niet meer gebruikt, maar stond nog tot 1963 reserve. Alleen de HKI in Breda had nog tot 1957 een stoomloc in dienst (Backer & Rueb 264 uit 1907). In 1957 werd de acte van het Stoomwezen ingetrokken en kwam de reserve Planet uit Ede ter vervanging: Planet AKU nr. 2 met lege
gesloten wagens bij de overweg Leegstraat van de spooraansluiting van de AKU
in Breda, 18-03-1968. Foto Pierre de Greeuw → Let op de positie van de rangeerder; zie ook de volgende foto. |
|
|||||||||||||||||
|
In elk van de jaren 1963, 1965, 1970 en 1971 kocht de AKU/Enka een nieuwe tweeassige Orenstein & Koppel dieselloc. Het ging om 4 verschillende types, elk met een motorvermogen van 125 pk of meer. Bovendien werden in 1971 twee gebruikte Deutz drieassers met een motorvermogen van 450 pk van DSM overgenomen. Zodoende was er steeds minder behoefte aan de Planets. De jongste (nr. 5 uit 1949) bleek in de slechtste conditie te zijn en werd in 1965 als eerste gesloopt. A.K.U. nr. 5 met de versierde
duizendste wagen (DB) in Emmen, midden jaren 50. De positie van de rangeerder
is ongemakkelijk en gevaarlijk. Foto: Archief Akzo Nobel Arnhem → |
|
|||||||||||||||||
|
In de jaren daarna werd af en toe een Planet naar de Kleefse Waard gestuurd en af en toe werd daar een Planet gesloopt, zodanig dat er doorgaans twee bedrijfsvaardige Planets in de Kleefse Waard aanwezig waren. De eerste Planet uit 1947 werd als laatste in 1977 gesloopt. |
||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||
|
Opmerkingen: |
a) |
F.C. Hibberd & Co in Park Royal bij Londen ontstond in 1927 uit de in 1922 gestichte firma Kent Construction & Engineering Co. Ltd. in Ashford. Kent Construction kocht voor gebruik in de Eerste Wereldoorlog gebouwde motorlocomotieven, knapte ze op en verkocht ze weer onder de naam Planet. De laatste Hibberd locomotief werd in 1968 afgeleverd. |
||||||||||||||||
|
b.h.p. = brake horse power. Dit is het vermogen dat voor de aandrijving ter beschikking is, dus het motorvermogen verminderd met de wrijvingsverliezen in lagers, tandwielen, kettingen, etc. |
||||||||||||||||||
|
Ook Deutz importeur Spoorijzer wendde zich na de Tweede Wereldoorlog noodgedwongen tot een Engelse fabrikant, namelijk Ruston & Hornsby. Daarbij ging het om veel grotere aantallen en een langer tijdsbestek. |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
Met dank aan: |
Roef Ankersmit, Pierre de Greeuw, Kees van de Meene en Jan Roos. |
|||||||||||||||||
|
|
|
|||||||||||||||||
|
Bronnen: |
[1] |
The Hibberd Planet Shunting Locomotives, Diesel Railway Traction, April 1958 |
||||||||||||||||
|
|
[2] |
The Hibberd “Planet” Shunting Locomotive, The Railway Gazette, Diesel Railway Supplement, August 1946, p. 104. |
||||||||||||||||
|
|
[3] |
folder “Planet” 18 ton diesel shunting locomotive Helaas is niet bekend uit welk jaar deze folder stamt, maar de erin genoemde eigenschappen stemmen bijna allemaal overeen met het artikel [2] uit 1946. |
||||||||||||||||
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|||||||||||||||||
|
{ |
||||||||||||||||||
|
Terug/verder naar: |
|
|||||||||||||||||
