Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄ De	Stoomtractie smalspoor		Stoomtractie normaalspoor				Motortractie smalspoor		Motortractie normaalspoor
					Koberg elektro-lorries geplaatst: 16-11-2023
	Inleiding Op een andere webpagina van deze website wordt aandacht besteed aan tuindersspoor in het algemeen. Als tractievorm is daar alleen duwtractie te zien. Het duwen van lorries op smalspoor is zwaar werk. Na de Tweede Wereldoorlog werd ernaar gestreefd om dit werk te mechaniseren. Dat gebeurde op verschillende manieren: · Tractie met verbrandingsmotoren · Elektrische tractie met accu’s. Elders op deze website zijn behandeld de bekende fabrikant HaWe (die honderden elektro-lorries heeft geproduceerd waarvan er bij smalspoormuseumlijnen een stuk of 10 zijn bewaard) en het minder bekende Elektram. Ook minder bekend is Koberg. Pieter van der Ham vond onderstaande advertentie, waaruit direct blijkt dat onder de naam Koberg een elektro-lorry geproduceerd werd die sterk op de HaWe elektro-lorry leek:
	↑ Advertentie Koberg in het vakblad voor Groenten en Fruit 1969. Foto: Pieter van de Ham ↑ Aanvankelijk was het moeilijk verdere gegevens te vinden. Later bleek dat Koberg een handelsnaam (afgeleid van Koolhaas en Bergschenhoek) was voor de handelsactiviteiten van Jan Koolhaas. Bijzonder was dat Jan Koolhaas een boek geschreven heeft [1]. Dat gaat over zijn zeer gevarieerde leven, met vele successen maar ook vele tegenslagen die steeds overwonnen werden. Enkele successen worden in de volgende citaten beschreven: · “In overleg met een neef van mij, Jan van der Wel, eigenaar van een constructiebedrijf (opm. a), besloten we de productie van “plukbakken” (voor enkele honderden kilo’s tomaten) ter hand te nemen. Jan maakte de frames en wij (de tuinderij van Jan Koolhaas in Bergschenhoek) verzorgden het schilderwerk, het interieur van watervast plaatmateriaal en de verkoop. De verkoop was zo succesvol dat we met de coöperatie, toen genaamd “Ons doel” (nu Horticoop genaamd) – enkele honderden plukbakken hebben verkocht.” Dat zijn de tomatenplukbakken en de coöperatie Ons Doel in Pijnacker die in de bovenstaande advertentie genoemd worden. · “Een ander product van onze samenwerking was de elektro-lorry. Het duwen van lorries op smalspoor is geen aangenaam werk en kost veel energie. Een elektro-lorry was een uitkomst die het duwwerk overnam. Dit was gedurende enige tijd een bestseller. Een aantal jaren later verdween het smalspoor op de tuinderijen en werd het vervangen door betonpaden. De elektrisch aangedreven lorries waren niet meer nodig”. Dat is alles wat Jan Koolhaas over elektro-lorries schreef. HaWe (ook uit Bergschenhoek) werd niet eens genoemd. Wel is duidelijk dat ook bij de elektro-lorries werd samengewerkt met het constructiebedrijf van neef Jan van der Wel en met de coöperatie(s). Toch is er een leuke verrassing: er staan maar weinig foto’s in het boek, maar daarbij is wel een foto van de Koberg elektro-lorry:
	Foto van de Koberg elektro-lorry uit het boek van Jan Koolhaas [1] → De elektro-lorry op de foto komt overeen met de elektro-lorry op de tekening in de advertentie hierboven. In opzet lijkt de Koberg elektro-lorry op de HaWe elektro-lorry: een platte wagen met de aandrijving onder de laadvloer en aan één zijde een verlaagd platform van waaruit de berijder de wagen in beide rijrichtingen bestuurt. Er zijn ook verschillen met de HaWe elektro: de metalen delen van de Koberg elektro-lorry zijn rood geschilderd (bij HaWe blauw). Ook is er een houten schot geplaatst tussen de laadvloer en de plaats voor de bestuurder. Dat schot is bevestigd aan 2 metalen profielen. De voor HaWe’s kenmerkende T van buizen ontbreekt.
	ISM 94 op 01-06-2022 op een stukje 700 mm in de Fijnfabriek op het terrein van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica (Bron: Nederlandse Museummaterieel Database) → Dit is duidelijk een elektro-lorry van Koberg gezien de (inmiddels verschoten) rode kleur van de metalen delen en het tussenschot tussen de laadvloer en het platform voor de bestuurder. Enkele afmetingen: · De radstand van deze Koberg elektro-lorry is 124 cm; HaWe:100 cm. · Belangrijk voor de gebruikers zal de lengte van de laadvloer zijn geweest (opm. b). Voor de Koberg elektro-lorry is dat 292 cm; voor de HaWe elektro-lorry: 300 cm. Een deel van het kleine verschil kan verklaard worden met de dikte van het tussenschot. Een fabrieksplaat is niet aangetroffen.
	De volgende foto betreft een detail van de standplaats voor de bestuurder: Detail van ISM 94 op 01-06-2022 → Net als bij de HaWe elektro-lorry is er een voetpedaal. Dit is echter heel anders uitgevoerd en er is een aanslag om te ver intrappen te verhinderen. Links van het voetpedaal bevindt zich een aluminium paneel dat op de foto hieronder in detail te zien is. Bij de rand van het platform bevindt zich de koppeling (een eenvoudig stukje pijp) voor wagens. Deze wordt tegen scheeftrekken behoed door een aangelast U profiel. Op de foto uit het boek van Jan Koolhaas ontbreekt dit U-profiel en het aluminium paneel. Het zal daar om het prototype gaan.
	Detail van het paneel op de vorige foto → Van links naar rechts: · Tuimelschakelaar voor vooruit en achteruit rijden. Bij HaWe zit deze schakelaar aan de andere kant van het voetpedaal en is vooruit en achteruit met V en A aangegeven. · Een controlelampje (dat ontbreekt bij HaWe). Het contactslot (bij HaWe zit dat op een heel andere plaats, namelijk aan een zijkant van het voertuig).
	Een deel van het inwendige van de ISM 94, 01-06-2022 → Ongeveer in het midden de elektromotor met rechts op de motoras de remschijf met remschoenen. De remschoenen worden bediend via een stang die vanaf de motor richting voetpedaal gaat. Op het linker einde van de motoras zit het kettingwiel voor de korte ketting naar een tussenas. Vanaf de tussenas loopt een lange ketting naar de wielas aan de kant van de fotograaf en een korte ketting naar de andere wielas. Eén en ander komt in opzet met die van de HaWe elektro-lorry overeen In detail zijn er wel verschillen, bijvoorbeeld in de manier waarop de motor bevestigd is. De bekabeling ligt deels in een pijp, die (bovenin de foto) in de lege accuruimte eindigt. Dat is anders dan bij de HaWe elektro-lorry (maar niet uitgesloten is dat de gebruiker die verandering heeft aangebracht). De situatie bij de linker benedenhoek van de foto is getoond in de onderstaande foto ↓
	Het inwendige van de ISM 94 aan de kant van de bestuurder, 01-06-2022 → S is de stang die van het voetpedaal naar de remschoenen loopt. Als S beweegt wordt de hefboomarm A meegenomen. Het andere, niet zichtbare korte stuk van de hefboom bedient een schakelaar. Tussen de 2 stukjes U profiel bevindt zich een weerstand (die er heel anders uit ziet bij de HaWe elektrolorry) in de stroomtoevoer van de accu’s naar de elektromotor. Wanneer de bestuurder het voetpedaal diep intrapt sluit de schakelaar de weerstand kort en gaat de elektro-lorry sneller rijden. De dunne zwarte en rode draden links van A zijn aangesloten op het paneel voor de bestuurder.
	Samenvatting De opzet van de Koberg elektro-lorry komt geheel overeen met die van de HaWe elektro-lorry: · gemengde bouwwijze: hout en staal. · een grote opklapbare laadvloer met daaronder de techniek. · een lager plateau aan één kopse kant voor de bestuurder. · slechts 2 bedieningsorganen: een voetpedaal en een schakelaar. · remschijf op de motoras; als de bestuurder het voetpedaal niet intrapt staat het voertuig automatisch geremd. · twee rijdsnelheden via het al dan niet kortsluiten van een weerstand. In uitvoering zijn er echter vele verschillen. De Koberg elektro-lorry is dus geen slaafse navolging van de HaWe elektro-lorry (of omgekeerd). In dit verband is het interessant wanneer de elektro-lorries gebouwd zijn. HaWe begon in ≈ 1965 met de productie van elektro-lorries en ging door tot 1980 of later. Maar van Koberg is alleen bekend dat de bovenstaande advertentie uit 1969 dateert. Koberg is daarom in of voor 1969 begonnen. Opvallend is dat de hoofdrolspelers allen in Bergschenhoek woonden en werkten: Herman Wooning (HaWe), Jan Koolhaas (Koberg) en Jan van der Wel (eigenaar van het met Jan Koolhaas samen werkende constructiebedrijf). De zakelijke aanpak was verschillend: Koberg werkte samen met 2 tuinbouw coöperaties (in Pijnacker en De Lier) en HaWe had – in elk geval in de begintijd - een agent (J.A. de Winkel in Hoek van Holland). Onbekend is hoeveel elektro-lorries Koberg gebouwd heeft. Er zijn circa 10 HaWe elektro-lorries bewaard en maar één Koberg elektro-lorry. Dat maakt het waarschijnlijk dat de productie van HaWe aanzienlijk groter was dan die van Koberg.
	Opmerkingen:	a)		Konstruktiebedrijf J. van der Wel B.V., Bergweg-Zuid 94a Bergschenhoek.
		b)		De breedte van de laadvloer kon door de klant bij HaWe gekozen worden tussen 900 en 1230 mm. De Koberg elektrolorry ISM 94 heeft een laadvloer met een breedte van 1220 mm.
	Met dank aan:	Pieter van der Ham, Toon Steenmeijer, Nanning Tomson en Huub Wooning.
	Bronnen:	[1]		Jan Koolhaas, Toch terecht gekomen, Calbona Uitgeverij, Rotterdam, 2014 → (Dit boek is in te zien in de Koninklijke Bibliotheek) Jan Koolhaas begon als tuinder in Bergschenhoek: “We hebben het perceel gereed gemaakt voor een tuinderij, door o.a. het leggen van smalspoor voor het transport”. Vanwege de Oosteuropese concurrentie op het gebied van tomaten schakelde hij in 1972 over op het kweken van potplanten. Later werd hij ook exporteur [2].
		[2]		Interview met Jan Koolhaas in Vakblad voor de Bloemisterij d.d. 17 oktober 2014.
		{		Tuindersspoor in het algemeen Tuinderslorries met verbrandingsmotoren HaWe Elektram
	Terug/verder naar:
				Nieuw Home Inhoud