[[	Stoomtractie smalspoor		Stoomtractie normaalspoor			Motortractie smalspoor	Motortractie normaalspoor
					Elektram elektro-lorries geplaatst: 30-11-2023; gewijzigd: 15-12-2023
	Inleiding Op een andere webpagina van deze website wordt aandacht besteed aan tuindersspoor in het algemeen. Als tractievorm is daar alleen duwtractie te zien. Het duwen van lorries op smalspoor is zwaar werk. Na de Tweede Wereldoorlog werd ernaar gestreefd om dit werk te mechaniseren. Dat gebeurde op verschillende manieren: · Tractie met verbrandingsmotoren · Elektrische tractie met accu’s. Al op deze website behandeld zijn: - de bekende fabrikant HaWe, die honderden elektro-lorries heeft geproduceerd (waarvan er bij smalspoormuseumlijnen een stuk of 10 zijn bewaard). - het minder bekende Koberg. Op deze pagina is het de beurt aan nog een andere elektro-lorry, namelijk de Elektram.
	Bronnen in woord en beeld Als beschikbare bronnen voor de Elektram zijn gevonden: · de Jaarboeken Tuinbouwtechniek [1,2]. · een artikel op website Nederlandse Museummaterieel Database [3].
	In het Jaarboek Tuinbouwtechniek 1966-1967 [1] staat in het hoofdstuk Sorteren en vervoer een paragraaf over de Elektram: ”De Elektram blijft de aandacht trekken. Twee accu’s leveren de stroom aan de motor, die de wielen aandrijft. Met de bijbehorende gelijkrichter worden de accu’s eenmaal per week opgeladen. De motor wordt ingeschakeld door een knop in te drukken. De wagen rijdt weg van de persoon die de knop indrukt. De wagen kan zonder bestuurder rijden. De stroom wordt uitgeschakeld door een taster die aan de zijkant is aangebracht. Als deze taster in aanraking komt met een voorwerp, b.v. een veilingkist, wordt de stroom verbroken en de wagen afgeremd.”
	Oorspronkelijk bijschrift: de taster raakt de veilingkist [1] → De tasters zien er heel anders uit dan de beugels met dezelfde functie van de automatische elektrolorry van HaWe. “Op bedrijven met een lange afstand tussen de pluk- en de sorteerplaats waar men tijdens het plukken reeds met het sorteren begint, bespaart de elektrotram tijd. De loc kan nog meer wagens trekken en in totaal lasten van 5-6 ton vervoeren” [1]. Elektram is op een soort buffer geschreven als Elek-tram. Beide namen waren niet ingeschreven in het Handelsregister. In [1] wordt niet geopenbaard wie of wat Elek-trams gebouwd heeft. Het veilingkistje is van de veiling in Delft.
	Tot slot een blik onder de laadvloer: Oorspronkelijk bijschrift in [1]: De aandrijving → De elektromotor (linksboven) drijft via een ketting met forse vertraging een tussenas aan. Die tussenas drijft via een ketting – weer met vertraging – een wielas aan. Het is onduidelijk of de tweede wielas ook wordt aangedreven. Een daarvoor eventueel aanwezig tweede klein kettingwiel op de tussenas zou buiten de foto vallen. De foto laat helaas slechts een klein deel van de aandrijving zien, maarde is toch nuttig: vergelijking met de aandrijving van de ISM 93 op de laatste foto van deze webpagina maakt direct duidelijk dat de ISM 93 geen Elektram is.
	↑ Jaarboek Tuinbouwtechniek 1966-1967 [1]↑					↑ Jaarboek Tuinbouwtechniek 1968-1969 [2] ↑
	De afbeeldingen in bovenstaande advertenties zijn slecht, maar dat geeft niet. Het gaat erom dat men bij de firma S. de Jong & Zn. in Delft (eigenlijk in Den Hoorn) een Elek-tram kon aanschaffen, in elk geval in de jaren 1966-1969. Die was direct leverbaar, dus S. de Jong & Zn. hadden er minstens één staan. Het adres Hoornseweg 29 was vlakbij de Delftsche Groenteveiling (opm. a). In 1973 fuseerde de Delftsche Groenteveiling met de Veiling Westerlee tot de Veiling Delft-Westerlee en verhuisde daarom in 1973 naar Westerlee in De Lier. S. de Jong plaatste vanaf 1972 advertenties in landelijke dagbladen, waarin bijvoorbeeld gebruikte “motorkruisers, weekendboten, kasko's, en schuiten voor opbouw” aangeboden werden. Hij was niet meeverhuisd met de veiling, want zijn adres in die advertenties was nog steeds Hoornseweg 29. Dat is aan het water van de Buitenwatersloot en dat zal handig geweest zijn voor de handel in boten. Kennelijk was zijn handel in “alles voor de tuinbouw” sterk afhankelijk geweest van de nabijheid van de veiling. Als een tuinder naar de veiling ging kon hij immers makkelijk ook bij de Jong langs gaan. Eigenaar en oprichter Siem de Jong “ontdekte” begin jaren 70 tijdens een vakantie in Benidorm (Spanje) een “Windsurfer”. Dit leek Siem wel wat. In 1972 werden een aantal Windsurfers besteld. Het Windsurfen nam een enorme vlucht. In 1997 werd de naam van het bedrijf Siem de Jong Funsports [4].
	Bespreking De Elektram werd volgens bovenstaande advertenties in elk geval aangeboden in de periode 1966-1969. Misschien al wel eerder, want het stukje over de Elektram in [1] uit 1966-1967 begint met “De Elektram blijft de aandacht trekken.” Dit suggereert dat de Elektram eerder in de publiciteit is geweest, maar daarover is niets gevonden. De Elektram kon zonder bestuurder rijden. Dat gold ook voor de ee rste (volautomatische) HaWe elektro-lorries. Die werden in 1966 of later vanwege de vele ongevallen vervangen door bemande HaWe elektro-lorries. De Elektram en de volautomatische HaWe elektro-lorries werden dus in een bepaalde periode (in elk geval in 1966) gelijktijdig geproduceerd. De maker van de Elektram wordt in [1] en [2] niet genoemd. In [3] wordt gesteld dat dit ene tuinder de Jong was. Dat is nogal vaag: de Jong is de meest voorkomende achternaam in Nederland en in [3] worden geen voorletters en woonplaats genoemd. Wel staat in [3] dat de Elektram mogelijk na enkele jaren verboden is door de Arbeidsinspectie. Een citaat uit [3]: “Het bedrijf van Woning was waarschijnlijk slim ingesprongen op het succes van 'de elektram'. Men kopieerde nagenoeg de hele elektram van de Jong, de ontwikkelingskosten waren nihil.” Dat is echter onwaarschijnlijk: · Dhr. Huub Wooning [5] stelt dat HaWe de techniek had afgekeken van Spijkstaal en dat daartoe enkele Spijkstaal wagens waren aangekocht. Dat wordt ondersteund door het feit dat elektro-lorry 92 van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica een Spijkstaal elektromotor heeft. · Dhr. Huub Wooning had nooit van de Elektram gehoord. · Alleen het bestaan van onbemande Elektrams is bekend. Als HaWe de Elektram al gekopieerd zou hebben dan zou zo de onbemande HaWe elektrolorry zijn ontstaan. Om daar een bemande elektrolorry van te maken zou ontwikkelingskosten gevergd hebben. De vraag rijst of tuinder de Jong niet verward is met de handelaar in “alles voor de tuinbouw” S. de Jong & Zn. in Delft. S. de Jong & Zn. zou dan als agent van HaWe elektrolorries onder de naam Elektram verkocht hebben omdat HaWe nog onbekend was en de naam Elektram enig idee geeft van waar het om gaat (opm. b). Hiertegen pleit dat de Elektram er niet precies hetzelfde als uitziet als de volautomatische HaWe. Maar dat zou verschillende stappen in de ontwikkeling kunnen betreffen.
	De ISM 93 van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica is volgens de Nederlandse Museummaterieel Database een Elektram, maar wijkt sterk af van de hierboven getoonde foto’s van de Elektram. De ISM 93 (met afgenomen laadvloer) in de Fijnfabriek op het terrein van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica (Bron: Nederlandse Museummaterieel Database) → De constructie bestaat uit stalen profielen die keurig gelast zijn. Hout is alleen gebruikt voor het platform, de (op de foto afgenomen) laadvloer en panelen aan de zijkanten. De laadvloer is 160 cm lang. Dat is weinig: voor de Koberg elektro-lorry is dit 292 cm; voor de HaWe elektro-lorry: 300 cm. De spoorwijdte is 600 mm.
	Detail van de ISM 93 met afgenomen laadvloer op 01-06-2022 in de Fijnfabriek op het terrein van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica → De elektromotor (het cilindrische onderdeel linksonder) ligt deels onder het platform en deels onder de laadvloer en drijft met een korte ketting alleen de nabij gelegen wielas aan. Er is dus geen sprake van een tussenas en meerdere kettingen zoals bij de Elektram. De ISM 93 is duidelijk geen Elektram. Het is onbekend wat het dan wel is. De praktische bruikbaarheid lijkt gering: de laadvloer heeft ongeveer de halve lengte van de laadvloeren van de HaWe en Koberg elektrolorries. Om meer laadruimte te krijgen zou er een wagen aangekoppeld kunnen worden. De trekkracht is echter gering omdat er maar één as is aangedreven.
	Conclusies 1. Elektrams verschenen rond 1966-1969. 2. Voor zover bekend zijn er uitsluitend Elektrams gebouwd voor onbemand bedrijf. Ze waren voorzien van tasters nabij de vier hoeken en stopten als een taster een daartoe naast de rails geplaatst voorwerp raakte. 3. Ook de eerste HaWe elektro-lorries waren gebouwd voor onbemand bedrijf. De Elektram is niet identiek aan deze onbemande HaWe’s. 4. De maker van de Elektram is onbekend. Volgens [3] was het tuinder de Jong (waarover verder niets bekend is). Waarschijnlijker is dat de maker HaWe was en dat de handelsagent S. de Jong & Zn. te Delft deze (licht gewijzigde) HaWe elektro-lorries onder de beter klinkende naam Elektram verkocht. 5. Voor zover bekend zijn er geen Elektrams bewaard gebleven.
	Opmerkingen:	a)		Zowel de Delftsche Groenteveiling als het adres Hoornseweg 29 lagen eigenlijk niet in de gemeente Delft, maar in het aanpalende Den Hoorn (gemeente Schipluiden).
		b)		Uiteraard is deze vraag - samen met enkele andere vragen – voorgelegd aan Johan Frijns, de auteur van [3]. Die mailde echter geen tijd te hebben om de vragen te beantwoorden.
	Met dank aan:	Rianne Ooms, Henk Sluijters, Toon Steenmeijer en Nanning Tomson.
	Bronnen:	[1]		Jaarboek Tuinbouwtechniek 1966-1967, uitgave Instituut voor TuinbouwTechniek (ITT) te Wageningen, pp. 255-257 en p. 242.
		[2]		Jaarboek Tuinbouwtechniek 1968-1969, uitgave Instituut voor TuinbouwTechniek (ITT) te Wageningen, p. 248.
		[3]		Artikel De Hawe electrolorries op de website Nederlandse Museummaterieel Database. Als bron staat vermeld: DSM-Johan Frijns. Oorspronkelijke titel: 'De vermoedelijke geschiedenis van elektro-lorries en Hawe's.
		[4]		Website van Siem de Jong Funsports.
		[5]		Informatie van Huub Wooning, de 9 jaar jongere broer van de stichter van HáWé. Herman Wooning.. Huub Wooning ging in 1972 bij HáWé werken.
		.
		{		Tuindersspoor in het algemeen Tuinderslorries met verbrandingsmotoren HaWe Koberg
	Terug/verder naar:
				Nieuw Home Inhoud