Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Kipkarren van Du Croo & Brauns

Inleiding Op een andere pagina van deze website zijn kipkarren in het algemeen behandeld. Ook zijn aparte wegpagina’s gewijd aan kipkarren van de Nederlandse fabrikanten Spoorijzer en Oving/ODS. Uitgebreide gegevens over kipkarren van Du Croo & Brauns zijn te vinden in een catalogus uit 1924 ([1], [2]) en een reclamefolder uit een iets latere periode [3]. Dit is aangevuld met informatie uit bijvoorbeeld advertenties en een offerte.

Eerste bekende DuCroBra kipkarren

↑ Tijdschrift der Nederlandsche Heide Maatschappij 1914 ↑ Het gaat om een simpel model, met rollagers en een gebogen frame. Er is niet voorzien in boksteunen en verstevigingen in langs- en dwarrichting en op de hoeken. ← Tijdschrift der Nederlandsche Heide Maatschappij 1919 (deze advertentie werd al vanaf 1916 of eerder geplaatst) Het gaat hier om een wat zwaarder model, met een dwarsversteviging in het frame. Terp-afgravingen waren in deze tijd aan de orde van de dag. Deze modellen verschillen weinig van de producten van andere fabrikanten uit dezelfde periode. Het volgende model is echter een buitenbeentje:

Op 29 juni 1918 offreerde Ducrobra aan de steenfabriek FOW 40 nieuwe kipkarren met een waterinhoud van ¾ kuub (maar met klei of zand beladen circa 1 kuub) voor f 395 per stuk. Het waren kipkarren voor locomotiefbedrijf, met een rechthoekig onderstel, een ronde wieg, naar binnen geplaatste boksteunen en ouderwetse lummels. Vanwege het binnenliggende frame ontbraken aanslagregels op de bakken. Er was voorzien in glijlagers. Een deel van de tekening in de DuCroBra offerte → Zie ook de bijbehorende brief. De wagens lijken overeen te komen met deze foto [1]; zie ook opmerkingen b) en c)↓

In een Duits boek [4] komt het model 1 x voor: in Fig 169 van [4] staat een kipkar met een ronde wieg en rechthoekig frame. Het gaat daarbij wel om een 3 kuubs wagen (voor 600 mm !) De ronde wieg zou voor een laag zwaartepunt zorgen. In 1917 bestond dit type dus wel, maar voor kipwagens voor groot volume. Dat Ducrobra het voor ¾ kuub toepaste, lijkt bijzonder.

½ en ¾ kuubs modellen Hieronder staan de bladzijden 48 t/m 50 uit de catalogus van 1924 [1].

Bij andere fabrikanten zijn de randen van de bak verstevigd met hoekprofielen. Het klinken van die hoekprofielen is nogal wat werk. Er moeten immers eerst nauwkeurig overeenstemmende gaten in de profielen, de kopschotten en de rompplaat geboord worden. Ducrobra werkte met omgekraalde randen (zoals een zinken dakgoot doorgaans omgekraalde randen heeft). Kennelijk waren die omgekraalde randen niet zo sterk of niet in dikkere plaat te produceren, want de randen van de nog te bespreken 1 kuubs bakken zijn gewoon met hoekprofielen versterkt. De ½ en ¾ kuubs kipkarren konden met of zonder bokschoren (= boksteunen) geleverd worden. Afgezien daarvan was er sprake van slechts één model.

De “automatische sluiting” gebeurt met lummels van geheel eigen ontwerp: de lummels zijn rechthoekig van doorsnede met een dikkere rand. Er staat DUCROBRA in, zoals blijkt uit een detail van kipkar voorheen nr. LT 112 van het Decauville Smalspoor Museum: Het vast te pakken deel van lummels van andere fabrikanten heeft doorgaans een ronde doorsnede, zie bijvoorbeeld Kipkarren van Spoorijzer.

Het Decauville Spoorweg Museum heeft als DuCroBra kipkar nr. 201. Die heeft nog de ouderwetse, niet automatische vergrendeling van de bak. Die nr 201 is daarom voor 1924 gebouwd (dat klopt met de DSM zienswijze: circa 1920).

Ook bij DuCroBra lopen de kopschotten enigszins scheef, zodat bij transport vier bakken in elkaar geschoven kunnen worden. In de bovenste bak worden de bokken van de vier wagens opgeborgen. In de algemene webpagina over kipkarren is te zien hoe de frames vervoerd werden (door concurrent Spoorijzer).

Behalve de catalogi uit 1924 is een andere - redelijk te dateren - bron een Du Croo & Brauns reclamefolder, daterend uit de periode 1927-1930 [3]:

← In [3] staat deze afbeelding van de “populaire” driekwart kipkar Vergeleken met de catalogus uit 1924 hebben de kopse kanten van de bak nu een ingeperste zon en omgezette randen. Voor het verbinden van zo’n kopse kant met de romplaat is nog slechts een enkele rij klinknagels nodig, tegenover eerder een hoeklijn en twee rijen klinknagels. Ook deze innovatie (t.o.v. de catalogi van 1924) werd niet op grotere (dan ¾ kuub) bakken toegepast.

Kipbak met ingeperste zon bij de Gelderse Smalspoor Stichting, Heteren, 2012-05-17→

Verwarrend is dat verschillende afbeeldingen/teksten op de kopse kanten werden ingeperst:

-

Als boven genoemd en geïllustreerd: een zon(netje). In elk geval werd die zon in de periode 1928 -1934 gebruikt. De zon is niet als logo te vinden in correspondentie, reclame, etc., maar wel op (sommige) kipkarren. Hieronder staat een voorbeeld: Ongedateerde foto van de aanleg van het Amsterdamse Bos (vanaf 1934); collectie Kees Plug/Stadsarchief Amsterdam → Meer over het zonnetje staat hier. Behalve de halve zon op de bak van de voorste kipkar zijn kenmerken: · U vormige boksteunen · Kruisverband in het frame · Extra plaat tegen wieg Opvallend is de aanwezigheid van twee opzichters op zes arbeiders.

-

De letters WDCB (Werkplaatsen Du Croo & Brauns), met daarboven in een boog de tekst Victoria. Dit is te vinden in een advertentie in het Tijdschrift der Nederlandsche Heide Maatschappij jaargang 1933. Het moet een oude foto betreffen, want de naam Werkplaatsen Du Croo & Brauns werd tot 1930 gebruikt. Het is ook te zien op kipkarren van de firma Teeuwen in Tegelen en van de De Hamert nabij Wellerlooi.

-

In een boog de tekst DUCROBRA Een voorbeeld staat hieronder:

← Vanuit Rijkswerkkamp De Zomp in Ruurlo werd ontginningswerk bij Lochem verricht.Foto in tijdschrift 'Van Eigen Erf' van juli 1940;Collectie Gerard de Graaf. Hoewel de kipkar met mankracht geduwd wordt, is er wel in boksteunen voorzien. Net als op de foto hierboven zijn de boksteunen niet van hoekprofielen, maar van U- profielen gemaakt. Een fraai voorbeeld van dit type was als LT 112 aan te treffen bij het Decauville Smalspoor Museum in de Harskamp. In dit artikel over het Amsterdamse Bos zijn op de eerste twee foto’s DuCroBra kipkarren te zien. Dat volgt uit de boksteunen in de vorm van U-profielen en de lummels met rechthoekige doorsnede. Of er iets in de kopschotten geperst is, valt door de modder niet te zien.

1 kuubs kipkarren

In de catalogus van 1924 [1] is één bladzijde gewijd aan één model kipkar met een inhoud van 1 kuub.

Opvallend is dat op de kipbak in Fig 550 Du Croo & Brauns staat terwijl op de andere kipbakken geen tekst staat. De karren hebben een kruisverband, met twee langsbalken in het midden. Er is daarom geen doorgaande trekstang. De wielen hebben een grotere diameter dan die voor de ¾ kuubs kipkar (400 versus 300 of 350 mm). De plaatdikte van de bak is 4 mm (terwijl dat voor de ¾ kuubs bak 3 mm is). De randen van de bakken zijn niet (zoals bij de ½ en ¾ kuubs modellen) gekraald, maar door hoekijzers versterkt. Mogelijk was het 4 mm plaatijzer te dik om met de aanwezige machines te kralen. De foto linksonder (Fig. 564) staat hieronder duidelijker:

← Foto uit [5] Het boek [5] is in 1946 uitgegeven, maar de foto (Fig. 564, net als in de catalogus uit 1924) dateert uit 1924 of eerder ! Wel is het bijschrift aangepast, want daarin is sprake van rolpotten voorzien van prima stalen rollen (terwijl op de foto glijlagers te zien zijn). De lummel is geperst, maar er staat geen DUCROBRA in. Er is geen zonnetje of DuCroBra in de bak geperst. De kopschotten van de bak zijn niet in een smeedpers omgezet maar via hoekijzers aan de romplaat geklonken. Waarschijnlijk was dat duurder, maar sterker. Er zijn nog geen U vormige boksteunen.

De al eerder genoemde Du Croo & Brauns reclamefolder uit de periode 1927-1930 [3] geeft twee 1 kuubs modellen. Ze zijn geen van beiden identiek aan het model uit de catalogus van 1924:

↑ Reclamefolder uit 1927 à 1930 [3] ↑

Dit model heeft voor die tijd moderne rollagers. Het frame is niet versterkt. Dit type lijkt moeilijk van het ¾ kuub model te onderscheiden

Dit model heeft nog ouderwetse glijlagers. De koppelingen zijn verbonden door een trekstang. Er is daarom geen versteviging in langsrichting, maar wel in dwarsrichting

Anders dan bij de “populaire” ¾ kuubs kipkar uit dezelfde folder is er geen zonnetje (of iets anders) in de bak geperst. Dat is logisch, want in de kopschotten zijn geen opstaande randen geperst; ze zijn gewoon met hoekprofielen aan de rompplaat geklonken. Deze kopschooten brachten daarom geen bezoek aan de smeedpers. De boksteunen zijn gemaakt van hoekprofielen (dus nog niet van U-profielen, zoalz op bovenstaande foto uit Lochem).

2 kuubs kipkarren

In de catalogus van 1924 [1] is één bladzijde gewijd aan één model kipkar met een inhoud van 2 kuub:

De constructie heeft weinig eigens en lijkt bijvoorbeeld sterk op de KW7 van Spoorijzer.

Het einde Waarschijnlijk werd de productie en de verhuur van kipkarren omstreeks 1950 beëindigd. In elk geval verschenen er na 1947 geen advertenties meer in het Tijdschrift der Nederlansche Heide Maatschappij. In het jaarverslag van 1951/52 [6] staat verhuurmateriaal voor het laatst op de balans (kipkarren worden in geen enkel jaarverslag genoemd) .

Samenvatting De eerste kipkarren van Du Croo & Brauns onderscheidden zich niet van de producten van andere fabrikanten. Geleidelijk verschenen typische Du Croo & Brauns kenmerken: · In of voor 1924 werden geperste platte lummels met een opstaande rand ingevoerd voor de kipkarren met een inhoud van een halve, driekwart en één kuub. Andere fabrikanten gebruikten doorgaans lummels met een ronde doorsnede. · Vanaf 1924 of eerder kregen de randen van de bakken gekraalde randen in plaats van versterkingen met hoekijzers. Dit geldt echter alleen voor kipbakken van een halve en driekwart kuub en niet voor die van één kuub. · Na 1924, maar voor uiterlijk 1930 werden de de randen van de kopschotten van de bak omgezet, zodat de zijkanten van de bak zonder hoeklijn aan de kopschotten konden worden geklonken. Waarschijnlijk gebeurde dit omzetten niet op een zetbank, maar in een smeedpers. Tegelijkertijd verschenen namelijk ingeperste teksten of symbolen in de kopschotten. Eén en ander geldt echter wederom alleen voor kipbakken van een halve en driekwart kuub en niet voor die van één kuub. · In de kopschotten werd een zonnetje, WDCB (met daarboven in een boog de tekst Victoria) of DUCROBRA geperst. Mogelijk was de in de smeedpers gebruikte mal na zekere tijd versleten en werd voor de nieuwe mal een andere tekst gekozen. · Vanaf 1934 of eerder werden voor de boksteunen U-profielen in plaats van hoekprofielen gebruikt.

Opmerkingen

a)

DuCroBra had een kantoor in London en gaf een catalogus in het Engels uit. Het was al bekend dat er stoomlocs naar het buitenland verkocht zijn [7]. Dat geldt ook voor kipkarren: De Stornoway Waterworks Railway (1935 tot ~ 1960) op het Hebriden eiland Ornsay had negen ¾ kuubs Ducrobra kipwagens. Dit materieel was samen met een Simplex loc achtergelaten door een aannemer. Het is onbekend wat er met de kipwagens gebeurd is en foto’s lijken er niet te zijn.

b)

In de catalogus van 1924 [1][2] komen bladzijden voor met per bladzijde vier of meer foto’s van kipkarren, platte wagens en locomotieven, zonder enige toelichting. Het betreft waarschijnlijk oude foto’s van niet meer leverbare modellen die alleen zijn opgenomen om te imponeren. De catalogus bevat immers ook bladzijden (hierboven voor de kipkarren getoond) met andere foto’s en uitvoerige toelichtingen en onderaan steeds de tekst “De artikelen op deze bladzijde beschreven zijn gewoonlijk in voorraad”.

c)

In advertenties, de catalogus en dergelijke van Ducrobra staat bij de foto’s steeds een Figuur (Fig.) nummer. In de catalogus lijken die nummers willekeurig door elkaar te staan. De Fig. nummers zijn ook niet chronologisch, want foto’s van de fabriek in Amsterdam in 1906 en 1908 hebben de nummers 458 respectievelijk 459, terwijl foto’s van de fabriek in Weesp (die van na 1919 moeten dateren) de nummers 413A, 419A, 477 en 478A hebben.

Met dank aan:

Gerard de Graaf, Peter Lammens, Kees Plug en Erwin Voorhaar.

Bronnen:

[1]

Catalogus No. 22, 1924 van Du Croo and Brauns, Ltd., London-Amsterdam-Sourabaya, in het Nederlands: collectie Erwin Voorhaar; collectie NVBS Bibliotheek.

[2]

Idem, in het Engels: aanwezig in het Nederlands Economisch Historisch Archief in Amsterdam →

[3]

Ducrobra reclamefolder uit 1927-1930; collectie Kees Plug. Het gaat om een folder van vier bladzijden, met diverse producten van Ducrobra.

[4]

E. Dietrich und Adolf Bielschowsky; “Oberbau und Betriebsmittel der Schmalspurbahnen im Dienste von Industrie und Bauwesen, Land- und Forstwirtschaft”; heruitgave door E. Braun te Neustadt (D), voorjaar 1984 (het origineel is in 1914 verschenen)

[5]

De boeken “Bagger en grondwerken” en “Grondwerk” (1946), collectie Gerard de Graaf.

[6]

Jaarverslagen Constructiewerkplaatsen v/h Du Croo & Brauns en opvolgers, (1909) - (1928/29); (1940/41) - (1968), Nederlands Economisch Historisch Archief in Amsterdam, call number NEHA ZK 56963.

[7]

Jan de Bruin, “Du Croo & Brauns locomotieven”, Uquilair 1987.

{

Materieel Kipkarren in het algemeen

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud