Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Veenpark (voorheen ’t Aole Compas en Aards Paradijs) bij Barger-Compascuum Deel II: Locs en wagens

Inleiding In het eerste deel werd vooral aandacht besteed aan de geschiedenis en de railinfrastructuur van het Veenpark. In dit tweede deel zal het rollend materieel besproken worden. Daarbij is het materieel gerangschikt naar de herkomst. Aan het eind zijn de gegevens van de locs samengevat in een tabel.

Materieel van de Maatschappij Klazinaveen In 1972 werd begonnen met materieel van de veenderij Maatschappij Klazinaveen. Daarbij waren ook tien tweeassige turfwagens (bolsterkarren). Ze hadden de ongebruikelijke kleur wit. Foto Ben van Wevering, 03-08-1988 → Ze stonden in het hoogveen, maar zijn omstreeks het jaar 2000 verdwenen [1]. Toch is er anno 2013 nog steeds een turfwagen in het Veenpark te zien:

Eén turfwagen stond en staat opgesteld bij de fabriek. Foto Ben van Wevering, 03-08-1988 → Anno 2013 staat deze wagen nog op vrijwel dezelfde plaats, maar dan tussen twee Whitcomb locs. Verder waren vijf lichte locs afkomstig van de Maatschappij Klazinaveen. Daarvan zijn de Schöma en de Spoorijzer Railtractor al in het eerste deel geillustreerd. De drie andere locs waren Diema’s. Eén daarvan is naar het Industrieel Smalspoor Museum in Erica gegaan. De andere twee staan buiten dienst onder de overkapping. Het gaat om de Diema types DL6 en DL8. De DL8 was het lichtste naoorlogse Diema type totdat uit de DL8 de nog lichtere DL6 ontwikkeld werd. Beide types hebben een versnellingsbak met twee versnellingen en kettingoverbrenging naar de assen [2].

Zie hier voor de technische gegevens van type DL8

Zie daar voor de technische gegevens van type DL6

Materieel van de AAM In 1982 kwamen vijf zwaardere locs van de Amsterdamse Aannemings Maatschappij (AAM) met zetel in ……Den Haag.

Twee daarvan waren weer Diema’s, nu van het zwaardere type DS 22 [2], zie ook opmerking d). Beiden zijn anno 2013 nog in dienst van het Veenpark. Diema 1558 was op 1 augustus in actie voor de Veentrein → Bovenop de koppelstang tussen loc en rijtuigen is een buis voor elektrische leidingen gemonteerd. Tussen de bomen is zusterloc Diema 1556 te zien. De DS22 heeft een versnellingsbak met drie versnellingen, die met een handwiel geschakeld wordt. Van de - midden tussen de wielassen geplaatste - bak loopt naar elke wielas een as die met uitwendige vertanding grijpt in een volgende as met inwendige vertanding. Zo kunnen de aandrijfassen een zekere hoek met elkaar maken [2]. Conische tandwielen brengt de draaiende beweging naar de wielas over.

Diema 1556 stond op 1 augustus 2013 reserve op het spoor naar de werkplaats → De machinist zit dwars; daarom is er aan deze zijde geen deur. De schoorsteenpijpen van de 1556 en 1558 verschillen sterk. ↓ Logo van Diema importeur IVB ↓

←Bel en “fabrieksplaat” van de Diema 1558, 1 augustus 2013 De Diema 1556 en 1558 hebben samen één messing bel. Die zat op 1 augustus 2013 op de Diema 1558. De Diema 1556 heeft op dezelfde plaatsen als de 1558 gaten voor de bevestiging van de bel. De fabrieksplaat is bij nadere beschouwing zeer eigenaardig. In een poging de loc een authentiek uiterlijk te geven is kennelijk de fabrieksplaat van een heel andere loc gebruikt. Ter toelichting het volgende: De geschiedenis van de gebroeders Schöttler en hun twee concurrerende fabrieken in Diepholz is op diverse plaatsen beschreven:

-

In 1929 trad Christoph Schöttler uit de Diepholzer Maschinenfabrik en richtte Schöma op. Op fabrieksplaten van Schöma staat daarom Christoph Schöttler. En dat staat ook op de fabrieksplaat hiernaast. Met andere woorden: op een Diema locomotief is een Schöma fabrieksplaat gezet ! Uiteraard kloppen de gegevens op de fabrieksplaat (zoals motorvermogen, fabrieksnummer en bouwjaar) niet met die van de locomotief.

-

Zijn broer Fritz Schöttler ging gewoon verder met de Diepholzer Maschinenfabrik (kortweg Diema). Op fabrieksplaten van Diema staat daarom heel vaak F. Schöttler plus Diepholzer Maschinenfabrik en soms alleen Diema. Inderdaad staat op de andere fabrieksplaten van Diema locs op deze webpagina steeds F. Schöttler Diepholzer Maschinenfabrik.

De andere drie van de AAM afkomstige locs waren Whitcombs. Daarvan werd er één als nummer 7 veelvuldig ingezet voor de Dorpstrein: Op 20 september 1987 staat nummer 7 bij station Berkenrode klaar voor een NVBS excursie. Daarvoor werden niet de drie EDS tramrijtuigen gebruikt, maar de open wagens van de Veentrein → Anno 2013 staat nummer 7 buiten dienst bij de fabriek. Het instrumentenpaneel vertoont geen Angelsaksische eenheden: de temperatuur (middelste klok) is gewoon in graden Celsius (geen Fahrenheit) en de oliedruk in kp/cm^2 (geen psi)↓

Hiernaast een detail van de zijwanden van de cabine: ← Detail van loc 7, Veenpark, 1 augustus 2013 De rol van Spoorijzer is duidelijk: Spoorijzer heeft Whitcombs geimporteerd en verhuurd. Daarom zitten er SIJ platen op de loc. Later heeft Spoorijzer kennelijk drie Whitcombs verkocht aan de AAM. De rol van Geveke is echter duister; misschien betreft het de ombouw van het instrumentenpaneel. Henk Sluijters zag in 1983 drie gele A.A.M. Whitcombs, met de fabrieksnummers 40309, 40314 en 40323. Daarvan is de 40309 nog aanwezig. Waarschijnlijk zijn de twee andere van de van de AAM afkomstige Whitcombs nooit bij het Veenpark ingezet en zijn ze alleen als plukloc gebruikt. De letters A.A.M. waren nog steeds aanwezig In elk geval bleef Whitcomb 40323 maar een jaar in het Veenpark en ging toen naar de Stoomtrein Valkenburgse Meer als SVM, loc 3. Whitcomb fabrieksnummer 40314 bleef langer in het Veenpark:

Rob Freriks, Veenpark, 05-08-1985 → (NVBS fotonummer 1573.94035 A) Het gaat om Whitcomb fabrieksnummer 40314. Op de roestige motorkap is nog het A.A.M. bedrijfsnummer 13 te lezen. Zie hier voor een foto van dezelfde loc op 06-08-1986. In juni 1988 trof Rob Freriks de loc echter niet meer aan. Het is onbekend wat er uiteindelijk mee gebeurd is. Verschillende smalspoormusea hebben één of meer Whitcombs; fabrieksnummer 40314 is daar niet bij. Er is nog een vierde Whitcomb in het Veenpark geweest. Die kwam niet van de A.A.M., maar van ODS (voorheen Oving):

Materieel van Oving In 1988 kwam er nog een Whitcomb van het verhuurbedrijf ODS (voorheen Oving) in Hendrik Ido Ambacht. Foto Ben van Wevering, 03-08-1988 → Op de achtergrond de fabriek met onder een afdak de bolsterwagen (die er anno 2013 nog staat) en rechts van de fabriek een bak van een gesloten EDS goederenwagen. Ook deze Whitcomb is kennelijk alleen gebruikt om onderdelen te leveren voor loc nr. 7. Anno 2013 staat de Oving loc nog steeds bij fabriek. De in 1988 nog roestig ogende loc is netjes geschilderd, maar uit de cabine zijn alle bedieningsorganen en wijzerinstrumenten verdwenen.

Materieel van de Purit Toen Purit B.V. in 1992 de turfwinning in Nederland staakte kwam er een Diema ter beschikking van het Veenpark. Het is (met bouwjaar 1966) de jongste loc in het Veenpark. In 1997 was ze veelkleurig uitgedost, maar anno 2013 heeft de loc weer de traditionele kleuren:

↑ Het type DS 30/1 (de /1 duidt op een subserie) verschilt nogal van de andere Diema’s in het Veenpark: de transmissie is hydraulisch, de eindoverbrenging gebeurt met cardanassen en de cabine heeft aan beide zijden deuren. De loc staat op het verbindingsspoor tussen de trajecten van de Veentrein en de Dorpstrein, zodat met enig rangeren de taak van de stoomloc kan worden overgenomen.

Klok

← Detail op de motorlorrie Het bordje met toelichting bij een motorlorrie onder de overkapping meldt onder andere: “Dit locomotiefje is gebouwd door de heer Klok, vervener te Valthermond”. Jacob Klok had van 1910 tot 1965 een Stoomsmederij aan het Zuiderdiep in Valthermond. Zijn schoonmoeder was verveenster en Jacob Klok bood locomobielen en centrifugaalpompen te huur en te koop aan. Ongetwijfeld zullen vele verveners tot zijn klantenkring hebben behoord, maar Jacob Klok was zelf geen vervener. Zie hier voor verdere bijzonderheden over zowel de motorlorrie als bouwer Jacob Klok.

Andere wagens De personenrijtuigen zijn in het eerste deel te vinden. De turfwagens zijn hierboven besproken. Er waren ook drie kipwagens van de Maatschappij Klazinaveen afkomstig [1]. Op de foto van de turfwagen is rechts het onderstel van één kipwagen te zien. Anno 2013 is dit onderstel nog steeds aanwezig; het staat onder de overkapping. Rechts van de Whitcomb van Oving is de wagenbak van een gesloten EDS tramgoederenwagen te zien. Er zouden zelfs twee zulke wagenbakken geweest zijn [1]. In elk geval is de wagenbak van de in 1930 door de Noord Nederlandsche Machinefabriek gebouwde EDS E85 na veel omzwervingen - zie hier - terecht gekomen bij de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik en is daar na een omvangrijke restauratie sinds 2004 weer in dienst.

Overzicht van de locs van het Veenpark

Fabrikant

Fabrieks-nummer

Bouw- jaar

Type

Vorige eigenaar

Veenpark

Nummer*/ naam

Op 1 augustus 2013 aanwezig bij

Diema

1558

1953

DS22

AAM

1982-heden

1

Veentrein

Diema

1556

1953

DS22

AAM

1982-heden

4 en 2

bij werkplaats, reserve

Diema

2010

1957

DL6

Mij. Klazinaveen

1972-985

ISM in Erica, loc 21

Diema

2067

1957

DL8

Mij. Klazinaveen

1972-heden

onder overkapping

Diema

2502

1962

DL6

Mij. Klazinaveen

1972-heden

onder overkapping

Diema

2912

1966

DS30/1

Purit D9

1992-heden

6

op verbindingsspoor

Schöma

2062

1957

CDL10

Sikkema te Groningen (Niemans Beton)

1975-?

opmerking f)

Spoorijzer

144

1960

RT8

Mij. Klazinaveen

1972-heden

onder overkapping

Klok/ Lister

n.v.t.

1947

zelfbouw

Klok te Valthermond

~1998-heden

onder overkapping

Whitcomb

40309

1946

5DM19b

AAM

1982-heden

7

bij fabriek

Whitcomb

40312

1946

5DM19b

Oving

1988-heden

bij fabriek

Whitcomb

40314

1946

5DM19b

AAM 13

≤1983-≤1988

?

Whitcomb

40323

1946

5DM19b

AAM 11

1982-1983

SVM, loc 3

O & K

11648

1928

50 pk

Dolfinarium Harderwijk

1984-heden

Hoogeveen

buiten dienst in loods

O & K

12246

1933

50 pk

1984-heden

Yvonne

Dorpstrein

Opmerkingen

a)

Alle foto’s zijn genomen op 1 augustus 2013, tenzij anders is aangegeven.

b)

De Maatschappij Klazienaveen leverde in 1988 de laatste door haar geproduceerde tuinturf af. Het smalspoor werd al in 1972 opgedoekt.

c)

In de type-aanduidingen van Diema slaat het getal van oorsprong op het motorvermogen in pk. Soms werd echter in de loop der jaren op een ander motortype met een iets ander vermogen overgegaan, waardoor dit niet meer klopt.

d)

In de literatuur worden diverse types voor Diema 1556 en 1558 genoemd: DS16, DS22 en DS28. Deze aanduidingen zijn verwant: de DS22 is een verzwaarde DS16. Voor WO II was het motorvermogen van de DS 22 inderdaad 20/22 pk, maar na WO II werd op motoren van 28 pk overgegaan [2]. De fabrieksplaat van Diema 1556 geeft wel het motorvermogen, niet het type →

e)

De Amsterdamse Aannemings Maatschappij AAM hield zich in Drente bezig met de aanleg van wegen en kanalen. Ook werden er in de periode 1959-964 terreinen ontgrond in de gemeentes Beilen, Dalen en Oosterhesselen [3]. Foto DM23004 in het Drents Archief toont een ontgronding met twee Whitcombs en een groot aantal kipkarren, op een onbekende locatie en in een onbekend jaar. Op de locs staat Spoorijzer. Het ligt voor de hand dat dit een ontgronding door de AAM betrof en dat de Whitcombs eerst van Spoorijzer gehuurd waren.

f)

Toon Steenmeijer vond deze loc in 2015 terug als monument in de Utrechtse verkeerstuin, die in 2016 gesloten zal worden [4].

Met dank aan:

Dhr. Karl Hesse (machinist EDS), Chris Fuller, Henk Sluijters, Toon Steenmeijer, Ulrich Völz en Ben van Wevering.

Referenties:

[1]

Materieeloverzichten in het tijdschrift Op de Rails.

[2]

Deze website beschrijft alle Diema types.

[3]

Drents Archief, archieftoegang 0923 (Bestuursarchief provincie Drenthe).

[4]

De Buffer (tijdschrift van het Industrieel Smalspoor Museum te Erica) nr. 132 (najaar 2015).

{

Eigenaars Veenpark Deel I: geschiedenis en infrastructuur

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud