Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

Kruitfabrieken geplaatst: 22-06-2023

Inleiding [1] Kruitfabrieken weken sterk af van de gemiddelde fabriek. In oorlogstijd werd er veel kruit verschoten en dat moest worden aangevuld door een grote productie. In vredestijd was er veel minder behoefte aan kruit (bijvoorbeeld in de vorm van jachtkruit, explosieven voor de mijnbouw, schietstoelen, militaire oefeningen). Daarom werden kruitfabrieken vaak in vredestijd buiten bedrijf genomen, maar wel in stand gehouden. Verder werden kruitfabrieken vaak getroffen door brand en explosies. Om kettingreacties te voorkomen bestond een kruitfabriek vaak uit een groot aantal ver uit elkaar gelegen gebouwen. Transport per smalspoor lag dan voor de hand. Buiten de wallen van Amsterdam stonden in de 17de eeuw aan de Overtoom 4 kruitmolens en elders in Amsterdam nog 2. In 1700 ontplofte kruitmolen nr. 6, de Krijgsman. Herbouw werd niet toegestaan en daarom werd de Krijgman in 1702 naar de omgeving van Muiden verplaatst. De Krijgsman haalde daar het 300 jarig bestaan. Kruitmolen nr. 4 het Oorlogsschip ontplofte in 1709. Ook hier werd herbouw niet toegestaan en zo ontstond in 1719 de Oude Molen in Ouderkerk a/d Amstel. In 1782 ontplofte er een kruitstoof. In 1783 werd de fabriek weer opgebouwd. Enkele nog bestaande gebouwen dateren uit die tijd. In 1842 overleed de eigenaar. Zijn kruitmolen in Utrecht werd gesloopt, maar die in Ouderkerk bleef in ruste bestaan. Pas in 1895 werd de fabriek heropend. Vanaf 1851 (het jaar waarin de Kruitmolen Prins Frederik in Valkenburg ermee ophoudt) zijn alle buskruitproducenten in Nederland verenigd als “Gezamenlijke Buskruitmakers van Noord-Holland, Utrecht en Zeeland”. Alle werkzaamheden worden geconcentreerd op de Krijgsman bij Muiden, waar 40 paarden de werktuigen in beweging brengen. De Oude Molen en ook Sollenburg - beiden bij Ouderkerk aan de Amstel - worden als reserve achter de hand gehouden. De regering zal alle benodigde kruitsoorten bij de Krijgsman laten maken. Zwart buskruit Gedurende het grootste deel van de negentiende eeuw werd er zogenaamd zwart buskruit gemaakt. Dat relatief eenvoudige proces zal hier in grote lijnen besproken worden om enig idee te geven van wat er in een kruitfabriek gebeurde. Er waren 3 grondstoffen. Daarvan maakte men de houtskool zelf. Daartoe werd de Krijgsman omringd met percelen hakhout. Zo ontstond het “Kruitbos”. Zwavel en salpeter (gewoonlijk kaliumnitraat) werden ingekocht. De 3 grondstoffen werden elk afzondelijk tot een fijn poeder gemalen. Daarna werden de poeders gemengd in rondraaiende trommels. Vervolgens werd het zo ontstane kruit weer gemalen. De verschillende maalprocessen verklaren dat een kruitfabriek een kruitmolen genoemd werd. Bij het malen werd het kruit nat gehouden (om explosies te voorkomen). Daarom werd het na afloop in een “kruitstoof” gedroogd. Daarna volgden nog enkele processen, zoals zeven om de gewenste korrelgrootte te verkrijgen.

In 1869 werd de Krijgsman ingrijpend verbouwd. Een 38 pk stoommachine zorgde voortaan voor de aandrijving. Dat gebeurde met een 70 m lange hoofdas die tussen twee rijen molenhuizen doorliep. De gebouwen die verder weg lagen werden door staalkabels (in het tijdschrift Eigen Haard metallieke koorden genoemd) aangedreven. Er waren 50 gebouwen en gebouwtjes op het terrein. Op deze tekening [1] duwen twee mannen een platte wagen over het smalspoor. Boven hun hoofden lopen “metallieke koorden” (= staalkabels) die de de beweegkracht van de stoommachine (rechts op de achtergrond) overbrengen naar verder verwijderde menghuizen, glanshuizen en korrelhuizen [1] → In 1883 verwoestte een serie explosies bijna de hele febriek terwijl er in Muiden ook enorme schade was. Er vielen 12 doden onder het personeel van de Krijgsman [1]. In het tijdschrift Eigen Haard verscheen naar aanleiding van de ramp een informatief artikel over de Kruitfabriek in Muiden (opm. a). Op een plattegrond in dit artikel staat smalspoor aangegeven (met de letter r, ten behoeve van deze webpagina is het smalspoor rood gemaakt); zie hieronder. Het smalspoor was er dus al in 1883. Het zal wel zijn aangelegd tijdens de modernisering in 1869.

↑ De plattegrond van de Krijgsman in 1883 [1] ↑ Bij b is de toegangspoort; naar rechts sluit daar het Kruitpad langs de Trekvaart op aan. f is de paardenstal, i is het steenkolenhuis en h is het (stoom)machinehuis. Vandaar lopen een 70 m lange as naar de diverse werkplaatsen k en staalkabels l naar de werkplaatsen m (menghuizen, korrelhuizen, glanshuizen, zie opm. b). n is het drooghuis, p zijn de droogstoven, s zijn meng- en korrelhuizen. Een citaat uit het artikel in het tijdschrift Eigen Haard in 1883: “Het vervoer geschiedt gedeeltelijk per as, door middel van met handen of paarden bewogen wagens, over de spoorbaan r, en gedeeltelijk te water door de Ringvaart die genoeg diepgang heeft voor de te verwachten schepen en in gemeenschap staat met de Trekvaart”. Bij het smalspoor ging het dus om duwtractie en paardentractie.

Rookloos/rookzwak buskruit In 1885 begon de herbouw, nog steeds gericht op zwart buskruit. Een nadeel van zwart buskruit voor militaire toepassingen was dat wanneer een kanon een granaat afschoot de vijand onmiddellijk aan de zwarte rook kon zien waar dat kanon stond. In het buitenland werd daarom rookloos (ook genoemd rookzwak) buskruit ontwikkeld. Dit heeft een totaal andere samenstelling dan zwart buskruit: het bestaat uit de vaste stof nitrocellulose (ook genoemd cellulosenitraat of schietkatoen) en de vloeistof glycerinenitraat. De ongebruikte Oude Molen in Ouderkerk a/d Amstel werd omgebouwd tot een fabriek van nitrocellulose en werd in 1895 weer in bedrijf gesteld. Er werden ook springstoffen geproduceerd, zoals dynamiet voor de steenkolenmijnen. In 1916 waren meer dan zeventig man in deze fabriek werkzaam [2]. Het halffabrikaat nitrocellulose werd van Ouderkerk vervoerd naar de Krijgsman in Muiden die werd omgebouwd tot fabriek van rookzwak buskruit [1]. Ook werd hier op beperkte schaal nog zwart buskruit geproduceerd.

Nederlandsche Springstoffabrieken (NSF) In de Eerste Wereldoorlog nam de productie sterk toe; erna volgde de te verwachten sterke terugslag. Op 1 januari 1919 werd de productie in beide fabrieken zelfs gestaakt. De productie werd hervat op 1 juli 1921, maar onder een andere naam: de NV Nederlandsche Springstoffabrieken (NSF). De Staat had hierin 1.000 aandelen van f 1.000; de Buskruitmakers hadden 500 aandelen. De NSF kreeg het monopolie van de kruitproductie in Nederland, maar niet op dat van invoer en verkoop [1].

Op 08-02-1924 werd 500 kg zwart kruit in gebouw 14 geglansd (opm. b). Dat werk was nog niet af toen de arbeiders om 18.00 uur naar huis gingen. Om circa 20.45 werd gebouw 14 door een explosie verwoest. De klap was in Hoorn en Enkhuizen te horen, maar er waren geen doden of gewonden. In Muiden rinkelden de ruiten wel, maar ze bleven heel. De oorzaak bleef onbekend, maar men beschouwde de geringe schade voor de omgeving als succes van de herbouw in 1885: de gebouwen hadden aan 3 zijden zware muren, maar de vierde zijde (hier gericht naar de Zuiderzeedijk) en het dak bestonden uit golfplaat zodat de explosie zich hierdoor een weg kon banen Het verwoeste gebouw 14 met op de achtergrond de Zuiderzeedijk en op de voorgrond een lorrie op smalspoor. Het gebouw lijkt sterk op dat in de bovenste tekening. Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven, jaargang 1924, nummer 7/Fotograaf onbekend (opm. c)→

Inderdaad ligt er een spoor van brokstukken in de richting van de zeedijk. De kruitfabrieken in Muiden en Ouwerkerk a/d Amstel kwamen vooral in het nieuws door diverse explosies, vaak met doden en gewonden en met ernstige schade aan de huizen in de omgeving. Deze webpagina gaat niet over explosies, maar over smalspoor. Het verband is dat er na een explosie doorgaans veel foto’s gemaakt en artikelen geschreven werden en dat uit al die foto’s en tekst soms informatie over het smalspoor gehaald kan worden.

Dat is ook het geval met de bovenstaande foto waarop een vrijwel onbeschadigde lorrie te zien is: Detail van bovenstaande foto → In kruitfabrieken was men zeer beducht voor vonken: men gebruikte koperen gereedschap, schoenen met gespijkerde zolen waren verboden, etc. De lorrie heeft dan ook een (golfplaten) dak en het lijkt er op dat de zijkanten met zeildoek konden worden afgesloten. Dak en zeildoek zullen ook handig bij regen geweest zijn. De lorrie heeft geen “duwbeugels”, maar de dakranden op de kopse kanten zullen als zodanig gebruikt zijn. Onduidelijk is de functie van een soort disselboom (?) die naast de lorrie ligt.

In de Tweede Wereldoorlog werd de productie van kruit gestopt en richtte de NSF zich op de productie van surrogaten. Het smalspoor speelde een bijrol bij een ramp die kort na de Tweede Wereldoorlog plaats vond en die 17 dodelijke slachtoffers eiste en een enorme schade in Muiden aanrichtte. Na de Tweede Wereldoorlog werd namelijk alle munitie die gevonden werd in bunkers en dergelijke per vrachtauto naar de kruitfabriek in Muiden gebracht. Bij de loswal werden de granaten overgeladen op lorries en met het spoorlijntje het terrein opgereden. Ze werden opgestapeld naast de spoorlijn. Tewerkgestelde ex-NSBers moesten de granaten demonteren in een golfplaten loods [1]. Op 17 januari 1947 waren 16 militairen bezig vier vrachtwagens met granaten te lossen. Ze stonden in een rij en gaven de granaten aan elkaar door, van de vrachtwagen naar de lorrie [1]. Uit later onderzoek [3] bleek: “Bij het lossen van projectielen van 17 cm, gewicht 60 kg van een vrachtauto en het overladen op een lorrie ter verder vervoer op het terrein der N.V. Nederlandse Springstoffenfabrieken detoneerde een granaat van 17 cm. Ten gevolge hiervan ontploften enige andere granaten van dit kaliber. Voorts sloeg een klein in de nabijheid gelegen munitiemagazijn van genoemde N.V. uiteen, bovendien sprong een aantal projectielen van lichter kaliber, dat in de onmiddellijke nabijheid van dit magazijn lag opgestapeld, een aantal andere werd opgenomen en weggeslingerd. De granaten van 17 cm zijn vervoersveilig en zodanig geconstrueerd, dat zij bestand zijn tegen schok, stoot of val. De vermoedelijke oorzaak van de ontploffingsramp te Muiden is gelegen in het niet schokveilig zijn van een granaat van 17 cm ten gevolge van een fabricagefout — uitzonderingsfout — in een onderdeel der ontstekingsmiddelen.” In tegenstelling tot deze officiële versie leest men elders vaak dat de militairen onvoorzichtig deden, bijvoorbeeld [4]: “Op 17 januari 1947 vielen er 17 doden, waaronder 3 Muidenaren. Men was bezig granaten te ontmantelen en ongetrainde militairen lieten twee karretjes met op scherp staande granaten tegen elkaar botsen.” Zie ook opm. d. J. Ramselaar, oud-militair van de mijnopruimingsdienst en overlevende van de ramp in 1947, vertelde in 1997 [5]: Ik weet niet hoe het gebeurd is. We waren aan het werk en ze vroegen mij een lorretje (zo werd wel vaker een lorrie aangeduid) te gaan halen. Toen ik van een hoogje af kwam rijden is het gebeurd, want daarna ben ik bijgekomen in het weiland aan de overkant van de vaart…..We hadden ervoor geleerd en we wisten donders goed hoe we ermee om moesten gaan, met die granaten. De mogelijkheid is dat er één met een ontsteking bij zat. Ik ben zelfs in het ziekenhuis door de onderzoekscommissies door elkaar geschud om te horen wat de oorzaak is geweest. Alleen hier is sprake van het met een lorrie van een helling (hoogje) afrijden. Juist op dat moment vond de ontploffing plaats. Zou er dan toch een botsing tussen twee lorries (waarvan een niet geladen exemplaar de helling afreed) zijn geweest ? In 1948 vond er weer een explosie plaats [6]: Op het terrein van kruitfabriek „De Krijgsman", waar 17 Januari 1947 een vreselijke explosie plaats greep, heeft ook vandaag een ontploffing plotseling het leven van een militair geëist. Nog steeds zijn op dit terrein manschappen van de opruiming- en bergingsdienst bezig munitie te verladen die, via de Muidertrekvaart, naar de Pampus gevoerd, aldaar wordt vernietigd. De eerste lorrie was hedenmorgen juist geladen en door drie militairen naar de wal gereden. Op het moment, dat zij wilden terugkeren, explodeerde, als gevolg van een tot nu toe onbekende oorzaak, een blok trotyl. Een der beide militairen, die dit blok verplaatsten, een gehuwde -militair uit Amsterdam, werd op slag gedood………Drie militairen, die de lorrie van de wal terugduwden en er niet op gingen zitten, danken hieraan wellicht hun leven, omdat zij anders op het moment van de explosie juist op de plaats zouden zijn teruggekeerd, waar hun kameraad de dood vond. Ook dit is een wat duister verhaal: het valt aan te nemen dat de drie militairen de lorrie terugduwden van de wal nadat de lorrie gelost was. Dan zou het blok trotyl toch al op het schip geweest zijn ? En waarom zou je op een lorrie gaan zitten als je die wilt duwen ? In elk geval is duidelijk dat er in 1947/48 druk gebruik gemaakt werd van het smalspoor en dat het om duwtractie ging.

In 2017 werd bij werkzaamheden aan het Kruitpad een stuk smalspoor opgegraven [7]. Na restauratie werd dit de basis van het monument aan de Kruitmolen ter nagedachtenis aan de 43 dodelijke slachtoffers van de 19 explosies bij de Kruitfabriek in Muiden. De onthulling was op 17-01-2023; de foto is van 21-04-2023. Voor het monument staat een bord met toelichting, de hierboven weergegeven tekening uit het tijdschrift Eigen Haard en de namen van de slachtoffers → Het monument dient natuurlijk een ander doel maar het informeert ook over het smalspoor: · De spoorwijdte is 900 mm; · Er liggen ook contrarails, waarschijnlijk omdat het spoor in de bestrating lag. · Het spoor hield hier op; de opstaande stukken voorkwamen het te ver rollen van een wagen.

Koninlijke Nederlandsche Springstoffabrieken (KNSF) De NSF werd in 1952 Koninklijk, ter gelegenheid van het 250 jarig bestaan van de fabriek in Muiden.

Ook na 1947 kwamen diverse explosies en branden voor [1]. Wat betreft het smalspoor in Muiden: het volgende citaat uit een krantenatikel uit 1962 [8] geeft een idee van de sfeer: “Men heeft de indruk binnen te treden in een groot, wat verwilderd landgoed, waar zich waarachtig tussen de bosschages nog wat gebouwen blijken op te houden. Overal slingeren spoorlijntjes tussen het groen om even verder met grillige bochten in de schemer te verdwijnen.” De nevenstaande foto en de onderstaande kaart illustreren dat fraai: Foto uit het Noordhollands Dagblad d.d. 11-12-2018 met als bijschrift: Het smalspoorlijntje op het vroegere KNSF-terrein [7] →

↑ Fragment uit Topotijdreis voor het jaar 1970 (opm. e) ↑ Linksboven ligt het IJmeer en rechts is nog net een stukje van Muiden te zien. Het kanaal onderin is de Muider trekvaart. Op de noordelijke oever daarvan ligt het Kruitpad als toegang tot de fabriek. De gele pijl rechtsonder wijst naar de Loswal, waar in 1947 een zware explosie plaats vond. Het terrein is zeer uitgestrekt, namelijk 87,4 hectare [1]. Het smalspoor doet bijna alle gebouwen aan.

Uit het monument in Muiden blijkt dat de spoorwijdte daar 900 mm was; in Ouderkerk was dat 600 mm. De KNSF fabriek de “Oude Molen” in Ouderkerk aan den Amstel in 1961. Achter de rug van de fotograaf loopt het smalspoor naar de Amstel. Bron: Nationaal Archief → Het verschil in spoorwijdte is verklaarbaar: het smalspoor bij Muiden dateert uit 1883 of eerder en in die tijd was 900 mm een gebruikelijke spoorwijdte voor smalspoor. De fabriek bij Ouderkerk lag toen stil en werd in 1895 heropend. Het smalspoor dateert dus uit 1895 of later. Toen was een spoorwijdte van 600 mm heel gebruikelijk. Het terrein bij Ouderkerk zag er heel anders uit dan dat in Muiden:

↑ De KNSF fabriek de “Oude Molen” in Ouderkerk aan den Amstel in 1986. Bron: Beeldbank Rijksdienst Cultureel Erfgoed ↑ De fabrieksgebouwen liggen op één 750 meter lange lijn. Het smalspoor zal hoofdzakelijk uit één recht stuk langs de gebouwen bestaan hebben. De rol van het smalspoor is overgenomen door een tractor met platte wagens. Uit een (hier niet getoonde) foto in het Noord-Hollands Archief blijkt dat het smalspoor bij Ouderkerk al in of voor 1984 verdwenen was. Ook hier is later een stuk smalspoor weer opgegraven [9]. Dat gaf hier geen aanleiding tot een monument

Muiden Chemie en Muiden Chemie International Op 1 juni 1972 ging het bedrijf met het West-Duitse Dynamit Nobel AG in Troisdorf een samenwerkingsovereenkomst aan, waarbij een gezamenlijke 50/50 werkmaatschappij werd opgericht, Muiden Chemie genaamd [10]. Muiden Chemie ging de onroerende goederen in Muiden en Ouderkerk a/d Amstel voor ruim ƒ 300.000 van de KNSF huren. Hierdoor werd de KNSF een soort beleggingsmaatschappij [10]. Vanaf eind 1986 werd Muiden Chemie - samen met buitenlandse bedrijven - verdacht van illegale levering van kruit aan Iran, dat in oorlog was met Irak. Er zou o.a. kruit geleverd zijn naar Joegoslavie en dat zou vandaar zijn doorverkocht naar Iran. Het ging om 102 miljoen gulden tussen december 1984 en oktober 1987 [1]. De fabriek werd veroordeeld tot een boete van 3 miljoen waarvan 2,1 miljoen voorwaardelijk. Bovendien kreeg Muiden Chemie een exportverbod. Er kwam een productiestop voor een paar maanden. Tientallen personeelsleden namen ontslag en 76 werden gedwongen ontslagen. Directielid De Graaf werd in juli 1988 op staande voet ontslagen en werd in december 1988 veroordeeld tot f 30.000 boete [1]. Daar bovenop kwam nog de verminderde vraag naar kruit vanwege het einde van de koude oorlog. Op 11 december 1990 werd het faillissement van Muiden Chemie aangevraagd en alle overgebleven 232 werknemers werden ontslagen zonder afvloeiingsregeling [1]. Het bedrijf kon niet zonder meer beëindigd worden, gezien de aanwezige voorraad kruit (die bewaking vereiste) en de vervuilde grond. In 1991 werd Muiden Chemie overgenomen door Royal Ordnance (een dochter van British Aerospace) en kreeg de naam Muiden Chemie International. De fabrieken in Ouderkerk a/d Amstel en Kollumerwaard (geopend in 1986) vielen niet onder de overname en werden gesloten. De Staat verkocht haar 1000 aandelen KNSF in 1996 voor f 7500 per aandeel aan een investeringsfonds. De kruitfabriek bleef de gemoederen bezig houden, bijvoorbeeld door een brand in 2001 in een loods met verpakkingsmaterialen, die niet door de fabriek zelf ontdekt was. Muiden Chemie International slaagde er maar niet in om een veiligheidsrapport te maken waar de overheid genoegen mee nam en de gemeente Muiden kwam maar niet met een rampenplan. British Aerospace wilde het liefst stoppen, maar deinsde terug voor de hoge ontmantelings- en saneringskosten. De KNSF, de gemeente en de provicie kwamen overeen dat de KNSF deze kosten voor haar rekening zou nemen indien de overheid het bestemmingsplan zou aanpassen met het oog op woningbouw [11]. In 2004 ging Muiden Chemie International definitief dicht. Anno 2023 wordt er volop gebouwd. Het gaat om circa 1300 woningen, waar naar verwachting zo’n 3.000 mensen komen te wonen. Dat betekent een verdubbeling van het aantal inwoners van Muiden. De straten en paden hebben of krijgen namen als Kruitmolen, Schietkatoen, De Krijgsmanlaan, De Oude Molen en de Kogelmolen.

Tractie Beide fabrieken hadden een lichte Schöma locomotief. Dat blijkt uit bijvoorbeeld leverlijsten en dergelijke, zie bijvoorbeeld hoofdstuk 29 in het tweede boek van Henk Slijters. Het wordt ook bevestigd door ooggetuigen: · Bij de Oude Molen bij Ouderkerk a/d Amstel [9]: Mijndert de Jong: Ik kan het locomotiefje nog voor me halen, ik ben op de Amsteldijk Zuid geboren bij de Kruitfabriek. Gina Hilbrands: Ik kan me nog vaag herinneren dat er een soort steiger was tegenover de ingang van de fabriek en dat daar ook iets van rails lag. En op het terrein zelf trouwens ook, maar daar reden nog wel lorries over. Gerda Lammen: Het smalspoor is vroeger naar het smalspoormuseum in Drenthe gegaan (dat klopt ! Zie verder naar onderen). · Bij de Krijgsman in Muiden: Guus Kroon: Ik heb onlangs iemand gesproken die er nog op gereden heeft. Hij vertelde mij zelfs dat hij helemaal tot de Loswal heeft gereden, waarvan het stuk smalspoor van het monument afkomstig is [12]. Het gaat om de volgende locs:

Locatie

Ouderkerk

Muiden

Fabrikant locomotief

Schöma

Schöma

Bouwjaar

1955

1965

Fabrieksnummer

1710

2854

Type

KDL8

KDL10

Spoorwijdte (mm)

600

900

Eerste eigenaar

1955 – 1960: Oving

1965 - ?: Muiden Chemie

Tweede eigenaar

1960 – ? : Muiden Chemie

? – 1987 v/d Marel te ‘s Gravenzande

Derde eigenaar

? - 1987 v/d Marel te ‘s Gravenzande

1987: ISM te Erica nr. 20

Vierde eigenaar

Linnaeushof te Bennebroek

Niet van toepassing

De getallen 8 en 10 in het type geven ongeveer het vermogen in pk aan. Het gaat om lichte locs. Dat is te begrijpen: het was niet de bedoeling dat de locs met lange treinen zouden rijden, want dan zou de ontploffing van één wagen tot een kettingreactie van explosies van de andere wagens kunnen leiden. Ook was het terrein in Muiden deels drassig en vergde de tot dan toe gebruikte duwtractie geen spoor dat zwaar genoeg was voor zware locs.

Bij opm. e komt aan de orde dat in elk geval in Muiden het smalspoor in 1980 of eerder verdwenen is. Een loc zonder spoor heeft weinig zin, dus de loc in Muiden is hoogst waarschijnlijk in of voor 1980 uit Muiden verdwenen. Ze ging naar Piet van de Marel in ’s Gravenzande, een op de tuinbouw gerichte ijzerhandel. In 1987 werd de Schöma via FuBo (opm. f) loc 20 van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica. Daar is ze al tientallen jaren:

↑ Foto van een eerdere treinenparade bij het Industrieel Smalspoor Museum, gepubliceerd in De Zuidenvelder (Nieuws uit Zuidoost-Drente) van 9 augustus 2022 bij een artikel over de nieuwe opzet van de treinenparade. Foto: ISM

De Schöma van de Oude Molen in Ouderkerk ging ook naar de handelaar Piet van de Marel in ’s Gravenzande, maar werd in 1987 verkocht aan Oving Spoor (later ODS). Dat maakte er een acculoc met het uiterlijk van een stoomloc van [13]. Van de oorspronkelijke loc bleef weinig (o.a. de kettingaandrijving) bewaard. De acculoc werd de opvolger van de (echte) stoomloc Rollecate op het 450 mm spoor in Bennebroek. Foto op de website van de Linnaeushof in 2023 →

Opmerkingen:

a)

Het artikel in Eigen Haard uit 1883 is overgenomen in [1].

b)

In “glanshuizen” werd het kruit in een glanstrommel gebracht. Door de draaiende beweging vlogen de kruitkorrels tegen de binnenwand. Daardoor werden de scherpe kanten van de korrels afgerond, werden de uitwendige poriën gedicht en werd het soortelijk gewicht van het poeder verhoogd. Bron: Buskruitmakers in de Lage Landen

c)

De hier getoonde en nog 3 andere onder ander hoeken genomen foto’s uit het artikel in het tijdschrift Het Leven, jaargang 1924, nummer 7 zijn in betrekkelijk lage resolutie gratis te downloaden van de website Het Geheugen. Foto’s in hogere resolutie zijn te bestellen bij Spaarnestad Photo.

d)

De oorzaak van de ramp was een samenloop van omstandigheden: de granaten stonden niet “op scherp” en ook al had een militair een granaat laten vallen dan had dit onder normale omstandigheden niet tot een ontploffing geleid. Maar door een productiefout stond één granaat wel op scherp. Ook dat zou niet tot een ontploffing geleid hebben wanneer de granaten voorzichtig behandeld waren. De ramp ontstond door de combinatie van een onbedoeld op scherp staan van een granaat en een ruwe behandeling van in elk geval die ene granaat. Er vonden nog meer explosies plaats (ook in Ouderkerk) maar uniek van de ramp in 1947 was dat de KNSF en haar medewerkers er niet verantwoordelijk voor waren. En .ook was dit de enige ramp met munitie. De KNSF produceerde geen munitie, maar kruit

e)

Het smalspoor staat t/m 1980 op Topotijdreis. Topotijdreis loopt vaak bij de gebeurtenissen achter. Het smalspoor zal er in elk geval in 1981 niet meer gelegen hebben, maar is mogelijk eerder verdwenen. Op luchtfoto’s van de explosie van de droogkamer in 1972 is in elk geval nog wel smalspoor te zien.

f)

Chris Fuller, de voorzitter van het ISM in Erica, handelde in smalspoor onder de naam FuBo. Naar verluid was dit afgeleid van zijn achternaam Fuller en woonplaats Borger.

Met dank aan:

Guus Kroon, Henk Sluijters, Tijmen Stam en Thomas van der Velde.

Bronnen:

[1]

Guus Kroon, Kruitpad 16: De Kruitfabriek in Muiden 1702-2002, Uitgave Historisch Archief Muiden, juni 2002.

[2]

Ontploffingsgevaar in kruitfabriek De Oude Molen, verhaal op Oneindig Noord-Holland

[3]

Antwoorden van de Minister van Oorlog op vragen van het lid der Tweede Kamer de heer Vermeer in verband met de ontploffingsramp te Muiden, Algemeen Handelsblad d.d. 29-07-1947.

[4]

http://muiden.serc.nl/historie-van-muiden/kruitfabriek/

[5]

Muider Magazine De Sluiz, winter 2022: Herdenkingsspecial: Ooggetuigen en nabestaanden van explosies en branden bij de Kruitfabriek in Muiden, 1883-1983.

[6]

Limburgsch dagblad d.d. 28-04-1948.

[7]

Noordhollands Dagblad d.d. 11-12-2018 en 17-01-2023.

[8]

De Tijd/De Maasbode d.d. 05-07-1962.

[9]

Bezoekerscentrum SAA (Schiphol Amsterdam Almere) op Facebook.

[10]

Trouw d.d. 28-01-1972.

[11]

Trouw d.d. 24-01-2004.

[12]

e-mail wisseling met Guus Kroon, onder andere bekend als de auteur van [1].

[13]

Bart Donker op https://www.kipplore.com/ d.d. 30-08-2019.

{

Aanvullingen op het boek “Smalspoor in bedrijf”

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud