Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

H. Figee Junior in Rotterdam ↓ Gebr. Figee in Amsterdam ↓ Figee en De Kruijff in Amsterdam

Inleiding De firma Figee in Haarlem is op een andere webpagina besproken. Daarbij bleek al dat kipwagens en ander smalspoormaterieel wel door het bedrijf in Haarlem gefabriceerd werden, maar dat de verkoop volgens een advertentie uit 1881 gebeurde door: H. Figee Junior in Rotterdam Tilburgsche courant 03-09-1876 → Hendrik Figee Junior (1838-1907) was een zoon van Hendrik Figee, de oprichter van de firma Figee in Haarlem. Het is onbekend of hij zich dagelijks met zijn bedrijf in Rotterdam bezig hield. Dat bedrijf handelde volgens de advertentie in deels in zaken die mogelijk door Figee in Haarlem aangeleverd werden (zoals lieren en takelblokken) maar deels ook in geheel andere zaken (zoals rubber en poetskatoen). Van smalspoormaterieel lijkt in 1876 nog geen sprake. Overigens was “Magazijn van Machineriën” indertijd een gangbare kreet. Diverse technische handelsondernemingen noemden zich zo.

← Het nieuws van den dag : kleine courant 26-02-1877 Uit deze advertentie blijkt duidelijk dat er een relatie bestond met het bedrijf van Hendrik Figee Senior in Haarlem. Daar werden immers onder andere de stoomheistellingen, handkranen en stoomkranen vervaardigd, zoals die in de advertentie van Junior nieuw werden aangeboden.

Hendrik Figee Jr. werkte eerder in Rotterdam samen met dhr. Wijnmalen, die later met het handelshuis Wijnmalen & Hausmann bekend zou worden. Algemeen Handelsblad 03-02-1875→ In 1881 verhuisde het bedrijf van Hendrik Figee niet alleen van Rotterdam naar Amsterdam, maar ook veranderde de naam in:

Gebr(oeders) Figee in Amsterdam Dat wil zeggen dat het Magazijn van Machineriën onder de vleugels gebracht werd van Gebr. Figee in Haarlem. Dat bestond al sinds 1874 onder die naam; Hendrik Figee Junior was één van de drie Gebroeders. Het nieuws van den dag: kleine courant 06-05-1881 → ↓Algemeen Handelsblad 14-07-1881↓

↑ Deze illustratieve prent van onbekende oorsprong in het Amsterdamse Stadsarchief zal dateren uit de periode 1881 ≈ 1884 ↑ De werkelijkheid is door de kunstenaar aangepast om een zo compleet mogelijk idee te geven van de activiteiten van het Magazijn van Machinerien en Gereedschappen. De (smalspoor) stoomlocomotief Transvaal (zie ook hieronder) zou in de etalage gestaan hebben. Als de kunstenaar de loc naar de werkelijkheid getekend zou hebben, is het vreemd dat stoot- en trekwerk en de voetplaat achter de vuurkist ontbreken. Toch zijn enkele bijzonderheden van dit Bagnall type goed getroffen.

De boven genoemde “Transvaal” was als Bagnall 316 in 1881 nieuw geleverd aan C. Langeveld Czn te Nieuwer-Amstel. Van 1884 tot 1900 vertoefde de loc – onder keuring van het Stoomwezen – bij Figee in Haarlem (Zie dit boek). Het is onbekend of de fabriek in Haarlem smalspoor had of dat de loc verhuurd werd of dat misschien alleen de ketel werd gebruikt. In 1900 werd de loc naar België verkocht. Volgens dit boek moet het een “heel kleintje” (VO = 4,7 m^2) zijn geweest. De Transvaal kan daarom misschien werkelijk bij de Gebr. Figee in de etalage hebben gestaan. ← NRC 21-12-1884 Bij de 20 pk loc voor 70 cm spoor gaat het waarschijnlijk om Bagnall 358 (bouwjaar 1881) met VO = 7 m^2, die in 1882 geleverd was aan bovengenoemde C. Langeveld en volgens [1] via Figee in 1884 verkocht is aan de firma Van der Straaten in Bergambacht. Dit was de “Tunis”, die onder opmerking 2) genoemd wordt. Bij de 40 pk loc voor 90 cm spoor in nevenstaande advertentie gaat het waarschijnlijk om Hagans fabrieksnummer 181 met bouwjaar 1885. Deze tweeasser is volgens de Hagans leverlijst nieuw geleverd aan Gebr. Figee in Amsterdam en ging volgens het Stoomwezen in 1884 (vreemd gezien het bouwjaar !) naar C. van Boven te Amsterdam. Kennelijk traden de Gebr. Figee als importeur op.

Er werd ook in (smal)spoor gehandeld: Het nieuws van den dag : kleine courant 22-09-1882 →

De Amsterdamse Gebr. Figee deden ook heel andere zaken: ↓ Algemeen Handelsblad 25-03-1887 ↓

Rond 1888 veranderde de naam van de firma (bij gelijk blijvend adres) in: Figee & de Kruijff Nieuwe Surinaamsche courant 30-12-1897→ Het is niet duidelijk hoe vanaf ≈ 1888 de relatie met de Gebr. Figee in Haarlem was. Dat zal waarschijnlijk ook niet meer na te gaan zijn, want het Handelsregister bestond nog niet. Zoals uit deze advertentie van een draaibank in een Surinaamse krant blijkt was men ook in de koloniën actief.

Na strubbelingen ging de alleenvertegenwoordiging van de Duitse locomotieffabrikant Krauss over van de firma Oving in Rotterdam naar Figee & De Kruijff. Dat was in elk geval vanaf 1886 het geval [1]. Deze advertentie verscheen in het Soerabaijasch Handelsblad in de jaren 1902/1903 → Het “systeem Krauss” hield in dat de ruimte tussen het frame deels als watertank werd gebruikt (zie bijvoorbeeld hier). Toepassingen van het in de advertentie gesuggereerde rookloze gebruik in mijngangen zijn niet bekend. Maar wel zijn van 1886 tot 1912 minstens 24 Krauss locs geleverd aan bedrijven in Nederland, Nederlandsch Indië en Suriname, zoals blijkt uit de volgende tabel:

De Duitse locomotievenbouwer Krauss heeft de volgende stoomlocs aan Gebr. Figee en Figee & De Kruijff geleverd [2]: Fabrieksnummer/ Spoorbreede Type Naam Bestemming Bouwjaar in mm 1732/1886 1067 Zeeland Niet bij het Stoomwezen bekend. 1733/1886 1067 Friesland ,, 1734/1886 1067 Noord-Holland ,, 1735/1886 1067 Zuid-Holland ,, 1808/1887 1067 Cn2t Amsterdam ,, 1809/1887 1067 Cn2t Bucarest ,, 1910/1887 1067 Bn2t Galatz ,, 1911/1887 1067 Bn2t Braila ,, 2044/1888 700 Bn2t P. Verbruggen te Waddinxveen 2099/1889 602 Cn2t Sumatra 2100/1889 602 Cn2t Sumatra: Porrong (dat was echter suikerfabriek op Java) 2101/1889 602 Cn2t Sumatra: Semambong 2102/1889 602 Cn2t Sumatra 2103/1889 602 Cn2t Sumatra 2231/1889 1435 Bn2t Conrad Rijkswaterstaat, voor pieren in IJmuiden 3410/1890 700 Bn2t Niet bij het Stoomwezen bekend. 3725/1898 800 Bn2t Niet bij het Stoomwezen bekend 3726/1898 800 Bn2t Niet bij het Stoomwezen bekend 4279/1900 1280 Bn2t Suikerfabriek in Suriname 4285/1900 1280 Bn2t Suikerfabriek in Suriname 4583/1901 1280 Bn2t Suikerfabriek in Suriname 5348/1905 1280 Bn2t Suikerfabriek Marienburg in Suriname 6667/1912 1280 Bn2t Suriname 6668/1912 1280 Bn2t Suriname

Gezien de opmerkelijke spoorwijdte van 1280 mm waren de zes laatste locs allen bestemd voor de suikerplantage en suikerfabriek Marienburg van de Nederlandsche Handel-Maatschappij. De Stichting Surinaams Museum beschikt over diverse ongedateerde foto’s, van de Krauss locs, waaronder deze: Trein voor het transport van suikerriet en mensen → Volgens Op de Rails 1961-p. 112 waren er nog Krauss locs in 1957 aanwezig; daarna kwamen er steeds meer Schöma diesellocomotieven.

De centraalfabriek (dat is een fabriek voor meerdere plantages) Mariënburg werd in 1883 geopend en was op dat moment de grootste suikerfabriek ter wereld. Cail & Co te Lille leverde alle installaties, ook het spoorwegmaterieel. Dat werd kennelijk vanaf 1900 vervangen of uitgebreid. Mogelijk zijn er meer Krauss locs via Figee & De Kruijff verkocht. Volgens de Krauss leverlijst [2] zijn namelijk een aantal locs aan het Departement van Colonien te ’s Gravenhage geleverd. Het lijkt goed denkbaar dat Figee & de Kruijff daarbij als tussenpersoon is opgetreden. Zoals uit bovenstaande advertentie uit 1902/1903 bleek was de firma immers uitsluitend vertegenwoordiger (dat betekent in dit verband alleenvertegenwoordiger) van Krauss in Nederland en kolonieën. Het gaat om 20 locs:

Krauss fabrieksnrs. 3431 t/m 3440 5981 t/m 5986 6074/75 6159 6458

Bouwjaar 1896/7 1908 1908 1909 1911

Spoorwijdte in mm 600 900 1000 700 600

Opmerkingen Indië. In 1931 leverde Machinefabr. Breda een nieuwe ketel voor 3438. “Dam” en “Gege” voor de Landsspoorweg in Suriname

Het einde In 1925 werd de firma Figee & de Kruijff (toen omschreven als Technisch Bureau) opgeheven en vond een “spoedveiling” van de aanwezige voorraden plaats: Algemeen Handelsblad 28-04-1925 → (Het laatste deel van de advertentie is hier niet weergegeven omdat dit weinig toevoegt) Kennelijk had men ook nog een magazijn aan de Foeliestraat.

Opmerkingen:

1)

Zowel de schrijfwijze Figee als Figée komt voor. Bij digitaal zoeken betekent dit vaak dat beiden als zoekterm gebruikt moeten worden.

2)

De eerste eigenaar van de Bagnall loc Transvaal, C. Langeveld te Nieuwer-Amstel, was aannemer. Hij was in de periode 1882-1884 zowel alleen als samen met J.C. Bouterse te Velsen (schoonfamilie van Langeveld) betrokken bij de aanleg van spoorlijnen:

↑ Het nieuws van den dag 05-07-1883 ↑

Het nieuws van den dag 09-05-1884 → Hij beschikte over nog twee nieuw gekochte locs: een Bagnall genaamd “Tunis” en de door Evrard, Van Duyl & De Kruijff gebouwde Alpha (zie dit boek). Verder gebruikten Bouterse en Langeveld samen een tweedehands Krauss loc, de “Pieter Joubert”. De Transvaal, Tunis en Alpha waren alle drie van hetzelfde Bagnall type. In 1884 en 1885 werden niet alleen de vier genoemde locs verkocht, maar ook rails: Het nieuws van den dag 29-01-1884 →

3)

Men kan zich afvragen of H. de Kruijff van de firma Figee en de Kruijff dezelfde is als de De Kruijff van de bovengenoemde machinefabriek Evrard, Van Duyl & De Kruijff en Delfshaven (het Stoomwezen gebruikt waarschijnlijk ten onrechte de letter y in plaats van ij) die van 1871 tot 1884 onder die naam bestond.

4)

Dat bij kleine stoomlocs de ruimte tussen de frameplaten deels als watertank werd benut werd zeer gebruikelijk. Kennelijk was Krauss met “het systeem Krauss” hiermee de eerste.

5)

Dat volgens bovenstaande tabel een aantal Krauss stoomlocs “niet bij het Stoomwezen bekend” waren zal betekenen dat deze locs door Figee & De Kruijff meteen geëxporteerd werden, zodat het geen zin had in Nederland een vergunning aan te vragen.

6)

Er is ook een Krauss stoomlocomotief aan “Figee in Antwerpen” geleverd [2].

7)

De Stichting Surinaams Museum heeft een groot aantal albums op internet gezet. Spoor is bijvoorbeeld te vinden in de albums Spoorwegen, Mijnbouw, Plantages en Landbouw.

Met dank aan:

Gerard de Graaf, Marc Stegeman en Erwin Voorhaar.

Bronnen:

[1]

Gerard de Graaf, De geschiedenis van Oving Spoor, Op de Rails 2001-5

[2]

Gegevens van Jens Merte

{

Import & Handel Producenten Figee

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud