Industriespoor

► Nieuw ◄

► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Dierentractie

geplaatst: 09-06-2022

Inleiding

Een andere webpagina gaat uitgebreid in op paardentractie bij railvervoer. Er waren meer dieren die als trekdier bij railvervoer gebruikt werden. De onderstaande tabel (opm. a) geeft daarvan een idee:

Tabel: Globale gegevens voor trekdieren [1]

Dier

Trekkracht in Newton

Snelheid in km/h

Maximaal aantal werkuren per dag

Trekpaard

500

3,6

500

3,2

Muildier

400

3,6

Ezel

200

3,6

Een trekpaard blijkt een ideaal trekdier te zijn. Niet alleen staat het trekpaard (soms ex aequo) bovenaan wat betreft trekkracht en snelheid, maar ook kan een trekpaard het hoogste aantal werkuren per dag maken. Tegenover die voordelen staat ook een nadeel dat in dit soort tabellen niet naar voren komt: een paard is relatief duur in aanschaf en verzorging. Daarom werden soms toch andere trekdieren gebruikt.

Op deze webpagina blijkt dat een paard – uitzonderingen daargelaten – één geladen goederenwagen op normaalspoor kon trekken. De andere trekdieren (die een lagere trekkracht hebben dan een paard) hadden dan ook smalspoor als werkterrein.

Muildieren

Een muildier (ook muilpaard geheten) is een kruising tussen een paardenmerrie en een ezelhengst. Nederlandse voorbeelden van de inzet van muildieren als trekdier bij railvervoer zijn:

· De winning van ijzeroer in Drenthe:

“Later werd de oer per kipkar naar de verlaadplaats gebracht. Legendarische verhalen zijn er over de muilezels die bij Smit en Ploeg werden ingezet” (opm. b)

· Mergelgroeve De Keel [3]
“De losgeschoten mergelbrokken werden in kipkarretjes per smalspoor (60 cm) naar buiten vervoerd. Aanvankelijk gebeurde dit met mankracht, maar al gauw werden de afstanden te groot en schafte men hiervoor muilezels aan. Deze werden na een paar jaar vervangen door twee Brabantse trekpaarden, Max en Voes genaamd.”

Ezels

Nederlandse voorbeelden van de inzet van ezels als trekdier bij railvervoer zijn:

· Vanaf 1918 had de Willem Arntszhoeve in Den Dolder een raccordement dat aansloot op de spoorlijn Utrecht-Amersfoort. Het eindigde onvertakt bij de kolenlosplaats. Daar lag smalspoor aan beide zijden van het normaalspoor. De smalsporen kwamen via een wissel in één spoor samen voorbij het einde van het raccordement. Vandaar liep het smalspoor naar het ketelhuis. De kolenwagens werden in kipkarren gelost en die werden door patiënten geduwd. Later werd een ezel ingezet [4].

· Op het 60 cm smalspoornet van het landgoed Wouwsche Plantage reed een zelf gebouwde tweeassige platte wagen met enkele zitbanken, die bij de jacht en voor ander personenvervoer gebruikt werd. Er bestaat een foto met een ezel als tractie; er bestaat ook een foto met een hond als tractie. Zie hier.

Trekhonden

Trekhonden worden niet in de tabel hierboven genoemd. Het zou ook weinig zeggen, want de trekhonden werkten doorgaans niet alleen, maar werkten samen met hun begeleider: de trekhond trok de hondenkar en de begeleider duwde. In de Trekhondenwet van 1910 werd een vergunning voor het gebruik van de hond als trekhond verplicht gesteld [5]. De hond moest een schofthoogte van minstens 60 cm hebben en werd jaarlijks door een veearts gekeurd. Er mochten maximaal 3 trekhonden voor de hondenkar lopen. De kar werd ook jaarlijks gekeurd en wel door de politie. Op 1 januari 1962 werd het gebruik van trekhonden verboden, maar in de jaren daarvoor werden al geen nieuwe vergunningen meer verstrekt [6].

Eén en ander had betrekking op het gebruik van trekhonden op straat, maar ook bij railvervoer werden trekhonden gebruikt. Heel vaak hadden hondenkarren maar één wielas en steunden ze op de hond(en) af. Maar een hondenkar voor railvervoer zal twee wielassen gehad hebben.

Nederlandse voorbeelden zijn:

· Het hierboven al genoemde landgoed Wouwsche Plantage.

· Over het smalspoor van het Oude Willemsveld is bekend [7]: “Albert Ekkels gebruikte een grote trekhond voor het vervoer van melk over het smalspoor.” Ook elders in Nederland kwamen smalspoortjes voor om de melkbussen van de boerderij naar een verharde weg te brengen. Mogelijk kwamen daar soms ook trekhonden aan te pas.

Het remmen in het Oude Willemsveld ging opmerkelijk: “Als de karren eenmaal reden was remmen bij het volgende punt van belang. Met de hond als trekdier werd de hond tussen de stokken (= disselbomen) en het tuig geheel van de grond getild door middel van een hefboomconstructie. Andere remvoorzieningen zullen gelijktijdig ook hun werk gedaan hebben”.

· Zie de onderstaande, bij een tuinderij gemaakte, foto:

Foto uit Nostalgisch Westland op Facebook →

Er is geen bijschrift met plaats en jaartal. Het gaat om de producten – onder andere komkommers – die hier onder platglas gekweekt worden. Rechts onder ligt een smalspoorlijn en daarop staat een platte wagen met veilingkistjes van de in 1918 opgerichte Veiling Zwijndrecht. Voor de wagen zit een trekhond. De jongen naast hem is kennelijk de begeleider.

Opmerkingen:

Het gaat om globale gegevens. Tenslotte zijn er bijvoorbeeld diverse paardenrassen en die verschillen in trekkracht. In de tabel staan karakteristieke ronde getallen voor de trekkracht. In andere bronnen staan soms andere getallen, maar die leiden tot dezelfde conclusies.

Smit en Ploeg uit Onderdendam was een bekende firma wat betreft de winning van ijzeroer. De bron met de legendarische verhalen is helaas nog niet gevonden.

Met dank aan:

Jan Lamberts (Oud Schoonebeek).

Bronnen:

[1]

Zie deze link. Er worden daar ook buffels en kamelen genoemd.

[2]

IJzeroer in Drenthe, webpagina op de website Oud-Schoonebeek.

[3]

L. Walschot: Over groeve De Keel; de boven- en ondergrondse geschiedenis van een kalksteengroeve en haar omgeving, Stichting Ondergrondse Werken, Roermond, 2010.

[4]

Toon Steenmeijer, Smalspoor in Den Dolder, De Buffer 99 (zomer 2007).

[5]

Wikipedia.

[6]

T.L. Kroes, Kruidenier bij de “Boerenhoek”, Historische Vereniging Beilen, jaargang 2, nummer 3, september 1990.

[7]

Bertus Voortman, Décauville Baan: Oude Willem - Oude Smilde v.v. op verdwaalniet.com

{

Andere tractie

paardentractie in het algemeen paardentractie op normaalspoor

Terug/verder naar:

Nieuw

Home Inhoud