Spoorwijdte ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄ |
||||||||||||
|
||||||||||||
Bijzondere wissels |
||||||||||||
|
||||||||||||
Inleiding Op een andere webpagina op deze website zijn wissels voor industriespoor in het algemeen behandeld. Op deze webpagina gaat het over bijzonderheden. Maar eerst als referentie een plaatje van een gewone wissel: |
||||||||||||
Tegenwoordig heeft een wissel aan de buitenzijde doorgaande spoorstaven. Daarbinnen liggen twee beweegbare tongen. De rijrichting wordt gekozen door één van die tongen tegen een doorgaande spoorstaaf te leggen. Om een soepele overgang te verzekeren zijn de uiteinden van de tongen zorgvuldig in een scherpe hoek gefreesd. |
|
|||||||||||
|
Stompe wissels Een voorloper van deze wissel is de stompe wissel of sleepwissel. Hierbij is geen sprake van doorgaande spoorstaven: beide spoorstaven zijn onderbroken. De tongen liggen stomp tegen de spoorstaven. ← Sleepwissel
[1] De constructie is eenvoudig. Zie ook opmerking a) In de stand rechtdoor is er weinig aan de hand zolang de tongen precies goed liggen (en dat zal wel een probleem kunnen zijn). In de afbuigende stand wordt een wielstel altijd geconfronteerd met een plotselinge en forse verandering van de richting van de spoorstaven. Dit veroorzaakt slijtage en er is kans op ontsporing. Daarom wordt dit type wissel in het openbare spoorwegnet al heel lang niet meer toegepast. Bij industriespoor bleven de eenvoudige en goedkope sleepwissels langer in gebruik. Stompe wissels zijn niet verend en kunnen dus niet worden opengereden. |
|||||||||||
Driewegwissels Een wissel neemt veel
ruimte in. Bijvoorbeeld een normaalspoorwissel met een hoekverhouding van 1 :
7 heeft een lengte van 29 meter [2]. Als er weinig ruimte is (zoals bij industriespoor)
kan men een links leidend en een rechts leidend wissel in elkaar schuiven.
Dat heet een driewegwissel.. Gebruikeliijk is een asymmetrisch ofwel
verschoven driewegwissel. |
||||||||||||
Als de wissels volledig in elkaar
geschoven zijn, is er sprake van een symmetrisch driewegwissel, maar dat komt
weinig voor [2]. Toch werden er in Nederland symmetrische driewegwissels
aangeboden voor industriespoor: Uit catalogus van Goudriaan, circa 1925 → Links en rechts zijn er twee wisseltongen. De tongen tussen de binnenste wisseltong en de vaste spoorstaaf zijn zeer smal uitgevoerd. Het bedienen vergt aandacht: er zijn twee wisselstellers die elk 2 standen kunnen innemen. Dat geeft vier combinaties, maar er zijn maar drie mogelijke rijwegen. |
|
|||||||||||
|
|
|||||||||||
Stompe driewegwissels Voor stompe wissels is een symmetrisch driewegwissel eenvoudig te realiseren. Er zijn drie puntstukken en vier strijkregels. Rijssens
Leemspoor, 26-09-2009, foto Rick Mulder → Dit wissel voor 600 mm spoorwijdte is afkomstig van de voormalige kalkzandsteenfabriek Alba nabij Apeldoorn. Het Rijssens Leemspoor heeft meer materieel van Alba. Bij het Rijssens Leemspoor lag het driewegwissel voor de loods aan de Markeloseweg. Wegens uitbreiding van die loods was het in 2015 gedemonteerd. Het zou herlegd worden bij het andere eindpunt, het voormalige scoutingterrein op de Koerbelt. Rijssens Leemspoor wil daar een loods bouwen. |
|
|||||||||||
De bediening van een stomp driewegwissel is uiterst eenvoudig: er is maar één wisselsteller met drie standen. Vanwege de demontage was het makkelijk
mogelijk om op 22-08-2015 de drie standen van de wisselsteller te
fotograferen. Een bepaalde stand van de wisselsteller wordt met een pen
gezekerd. In de drie bovenste foto’s is de
wisselsteller rechtop gezet. ↓ |
||||||||||||
|
|
|
||||||||||
|
← In de foto
hiernaast ligt de wisselsteller plat op de grond. De strip A (geel in de foto
hiernaast en inde middelste foto hierboven) neemt in gemonteerde toestand een
veel meer horizontale positie in en is onderdeel van de verbinding naar de
wissel. |
|||||||||||
|
||||||||||||
Ook de steenfabriek
Hijlkema bij Dekfzijl had zo’n stompe driewegwissel. Steenfabriek
Hijlkema, Delfzijl. 22-01-2011, foto: Rick
Mulder → Zo’n wissel is al bijzonder, maar ook bijzonder was dat het ging om 1000 mm spoor met bovenleiding. Zie hier. Achter de deur geen
wisselsteller(s): de wissels werden omgeschopt. De productie werd hier in 2002 gestaakt. Daarna werd het museum
Fivelmonde opgezet. Dit werd in 2010 gesloten. Anno 2017 staat de fabriek te
koop. De bovenleiding is weg en de sporen zijn overwoekerd. |
||||||||||||
Opmerkingen: |
Er bestaat een beter type stomp wissel, namelijk een uitvoering waarbij de tongen niet gedraaid, maar loodrecht op de doorgaande richting verschoven worden. Er is dan een set rechte doorgaande tongen en een set correct gebogen afbuigende tongen. Voor zover bekend kwam dit type wissel niet voor in Nederlands industriespoor. |
|||||||||||
b) |
Een bijzonder buitenlands voorbeeld van stompe wissels was de Pöstlingbergbahn in Linz tot de ombouw in 2008. Er werd geremd met een klem rondom de driehoekige railkop die de kop tijdens normaal rijden juist vrij liet. Bij het omzetten van een wissel werden de tongen verschoven en draaide het “hartstuk” (dat is een andere naam voor puntstuk, maar van een punt was hier geen sprake). |
|||||||||||
|
||||||||||||
Met dank aan: |
Gerard de Graaf, Kees Plug en Jan Roos. |
|||||||||||
|
|
|||||||||||
Bronnen: |
[1] |
E. Dietrich und
Adolf Bielschowsky; “Oberbau und Betriebsmittel der
Schmalspurbahnen im Dienste von Industrie und Bauwesen, Land- und
Forstwirtschaft”; heruitgave door
E. Braun te Neustadt (D), voorjaar
1984 (het origineel is in 1914 verschenen). |
||||||||||
[2] |
Erwin de Graaf, Wissels in Beeld, Eburon Uitgeverij, 2012. |
|||||||||||
|
|
|||||||||||
|
|
|||||||||||
{ |
||||||||||||
Terug/verder naar: |
|
|||||||||||
|
|
|||||||||||
|