Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

aanvullingen, volgens de hoofdstukindeling van “Smalspoor in Bedrijf”

Hoofdstuk 15 Zand-, grind en kalkgroeven: IJmuiden: Pelt & Hooykaas (smalspoor met 600 mm spoorwijdte) Dit bedrijf is moeilijk onder één van de hoofdstukken van het boek “Smalspoor in Bedrijf” onder te brengen. Er is hier gekozen voor “zand-, grind of kalkgroeve”, maar het leek ook op een mijnbouwbedrijf, zeker gezien het graven van gangen om explosieven te kunnen aanbrengen. In 1901 werd in Rotterdam de handel in bouwmaterialen (natuursteen, cement, enzovoort) Pelt & Hooykaas opgericht. In 1928 kreeg P&H van de Hoogovens het agentschap voor de verkoop van slakzand. Bij de productie van ruwijzer in hoogovens ontstaat slak als bijproduct. Door speciale methoden werd een deel van de slak tot hele kleine korreltjes gegranuleerd. Dit materiaal – slakzand genaamd – was uitstekend geschikt voor het afwerken van rijwiel- en wandelpaden.

Een ander deel van de slak werd met slakkenpanwagens naar de rand van het terrein nabij de duinen getransporteerd en daar gestort. Vanaf 1924 was op deze plaats een berg ontstaan, die zulke afmetingen aannam, dat afgraving noodzakelijk werd. Nadat diverse aannemers niet in staat waren geweest dit probleem op te lossen, werd in 1932 met P&H (in 1930 in een NV omgezet) overeenstemming bereikt om de slakberg af te graven. In juli 1932 werd met de exploitatie van de slakberg begonnen door de compact geworden massa met pikhouwelen los te hakken en vervolgens met schoppen in karren te laden. De foto hierboven ↑ en de twee direct hieronder ↓ zijn afkomstig uit het jubileumboek [1].

Om het inladen wat vlugger te laten geschieden werd een transportband aangeschaft, gevolgd door een compressor met luchthamer. Er werd nu wel efficiënt afgegraven, ….

…..maar de hoeveelheden waren toch nog niet voldoende voor verscheping. De volgende stap was het aanschaffen van een diesel-lepelbagger op rupsbanden.

Opvallend is de aanwezigheid van smalspoor en kipkaren op beide foto’s. Kennelijk werd hiermee het losgemaakte slakzand naar de schepen vervoerd. Machinefabriek Thiadens in Stadskanaal leverde een tractor-locomotief aan Pelt & Hooykaas in Rotterdam [2]. Het ligt voor de hand dat die in IJmuiden is ingezet, maar helaas is er op de foto’s niets van te zien.

Toen ook het losbreken hiermee niet voldoende lukte, werd besloten tot het enige middel dat nog overbleef, namelijk het gebruik van springstof. Het haalde de landelijke pers:

↓ uit Het Vaderland, 26 oktober 1935 ↓

Merk op dat er sprake is van een spoorlijntje en (in 1935) drie dieselloco’s. Uit enkele andere korte artikelen in Het Vaderland blijkt het volgende: - Pelt & Hooykaas begon in juli 1932 met afgraven. Ongeveer twee jaar later werd de eerste lading springstof tot ontploffing gebracht. - Per explosie werd ongeveer 6.000 ton slakkenzand los gemaakt. Er lag 170.000 ton, dus zullen in de loop der jaren circa dertig explosies nodig zijn geweest. - De spoorlijn had een lengte van 700 meter.

Deze en de volgende foto’s zijn uit het archief van Pelt & Hooykaas opgediept door Marcel de Geest (Pelt & Hooykaas). ← Ten behoeve van een excursie of iets soortgelijks is een onderstel van een kipwagen voorzien van banken. Op de eerste foto [3] zoekt men een plaats. Omdat niet iedereen die vindt, reizen ook enkele heren in hun goede goed op de kipkarren mee (tweede foto). De heren zonder hoed (blootshoofds of met pet) zullen werknemers van Pelt & Hooykaas zijn. Het zou kunnen gaan om de in het bovenstaande krantenartikel beschreven gebeurtenis in 1935 of om het bezoek dat minister Steenberghe in juli 1938 bracht aan bedrijven in IJmuiden.

← De loc op deze foto [3] is niet de Thiadens-Fordson tractor-locomotief, maar een Deutz van het type OMZ117. Dat wordt bevestigd door vier rekeningen van Spoorijzer, die Pelt & Hooykaas bewaard heeft [3] en waarvan er hieronder één is weer gegeven. Vanaf 1933 zijn er zulke OMZ117 diesellocs door Spoorijzer in Nederland geïmporteerd. De uiteindelijke klant is doorgaans niet bekend. Het is goed denkbaar dat Pelt & Hooykaas een of meer locs van het type OMZ117 heeft gekocht, met name nadat het gebruik van explosieven vanaf 1934 een groter vervoersvolume had mogelijk gemaakt.

Wat zou er met de Thiadens-Fordson tractor-locomotief gebeurd zijn ? Het grote voordeel van alom verkrijgbare onderdelen verdween in de Tweede Wereldoorlog, want de Fordson fabriek stond in Dagenham in Engeland. Er was in Nederland zelfs een programma gestart voor de bouw van vervangingsmotoren. Onderdelen van een Duitse fabrikant als Deutz waren nog wel te verkrijgen, zo blijkt uit de rekeningen van Spoorijzer. Het is daarom waarschijnlijk dat de Thiadens-Fordson tractor-locomotief wegens gebrek aan onderdelen aan de kant is gezet. Overigens was van Deutz niet alles te verkrijgen: Spoorijzer kon geen huis van een waterpomp leveren. ← De rekeningen van Spoorijzer [3] beslaan de periode maart – september 1944 en betroffen een kogellager, een aslagerhuis, een ventilatorriem en revisie van een wielstel. De spoorwijdte blijkt 600 mm te zijn. De loc(s) was(waren) toen dus nog steeds in bedrijf. Het is opmerkelijk dat Pelt & Hooykaas in 1944 dieselolie toegewezen kreeg. Het bedrijf werd kennelijk als “kriegswichtig” beschouwd.

In 1949 was de oude slakberg op; op het vrij gekomen terrein werd de Breedband gevestigd. Daarna zal er geen smalspoor meer gebruikt zijn. De nieuwe slakberg werd naar het westen verplaatst; Pelt & Hooykaas verhuisde mee. Pelt & Hooykaas in IJmuiden is tegenwoordig onderdeel van De Hoop in Terneuzen.

Samenvatting

Pelt & Hooykaas exploiteerde van 1932 tot 1949 een smalpoorbedrijf tussen de slakberg van Hoogovens en de haven, over een afstand van 700 meter. Er reden (in elk geval in 1935) drie locs. Er was minstens één Thiadens tractor-locomotief en minstens één Deutz dieselloc van het bekende type OMZ117.

Bronnen:

[1]

Carlebur-Ruizing, J.M. ; Kreeft, A. ; Kremers, R.; “1891-1991: Pelt & Hooykaas”

[2]

folder van Thiadens

[3]

Informatie van Marcel de Geest (Pelt & Hooykaas)

Met dank aan:

Marcel de Geest (Pelt & Hooykaas)

{

aanvullingen op het boek ”Smalspoor in bedrijf”

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud