|
|
||||||||||||
|
|
||||||||||||
|
|
Het smalspoor van Natuurgoed Ziedewij geplaatst: 08-02-2024 |
|
||||||||||
|
|
|
|
||||||||||
|
In een polder bij Barendrecht
wordt het Natuurgoed
Ziedewij ontwikkeld. De kern van het terrein van 10 hectare is het
voedselbos van 6 hectare. Het project heeft veel vertraging opgelopen bij de
vergunningverlening, maar nu zit de vaart erin. De eerste aanplant van het
voedselbos gebeurde in de winter 2021-2022 [1]. Er is nog een jaar of 5 nodig
om tot wasdom te komen [2]. Toch levert het natuurgoed nu al voedsel dat in
een tijdelijke winkel in de boerderij van de initiatiefnemer Paul Casteleijn
gekocht kan worden. Dit jaar (2024) start de bouw van
2 duurzame dijkhuizen en 6 duurzame polderwoningen (zie de plattegrond
hieronder). Later komen er nog natuurhuisjes voor bijvoorbeeld een weekendje
weg. Tenslotte worden ook een winkel en een restaurant gebouwd waarin de
producten van het natuurgoed gekocht en gegeten kunnen worden. De ingang
wordt dan van de smalle Noldijk naar de andere kant verplaatst. Het
natuurgoed is nog niet openbaar toegangelijk. Wel vinden er diverse
activiteiten plaats, zoals cursussen en rondleidingen. |
||||||||||||
|
|
||||||||||||
|
↑ Natuurgoed Ziedewij zoals gepland [3] ↑ |
||||||||||||
|
Smalspoor De kaarsrechte zwarte lijn met
korte dwarsstukjes op bovenstaande plattegrond geeft de geplande
smalspoorlijn aan. |
||||||||||||
|
Paul Casteleijn heeft hiervoor
al een jaar of vijf geleden smalspoor van twee naburige tuinderijen gekocht,
van de ene met een spoorwijdte van 700 en van de andere met een spoorwijdte
van 600 mm. Er zijn ook enkele wissels. De stapel met 700 mm railramen. Ervoor liggen de
onderstellen van 2 (niet aangedreven) lorries. De ene ligt ondersteboven op
de andere. Natuurgoed Ziedewij, 28-12-2023 → De aanwezige 600 en 700 mm
railramen zijn elk afzonderlijk niet voldoende voor de aanleg van de geplande
spoorlijn. Wanneer: a.
de 600 mm railramen
worden omgespoord naar een spoorwijdte van 700 mm of b.
de 700 mm railramen
worden omgespoord naar een spoorwijdte van 600 mm zijn er wel voldoende railramen
voor een spoorlijn met een spoorwijdte van 700 mm (geval a.) of 600 mm (geval
b.). |
|
|||||||||||
|
Op 03-09-2020 zette Natuurgoed Ziedewij drie foto’s
- waaronder deze - van een
tuinderslorrie op Facebook → Het bijschrift bij de drie
foto’s luidt: “Op het natuurgoed ligt een oud industriespoor.
Deze zogenaamde tuinderslorrie werd gebruikt als vervoersmiddel voor telers
in de buurt van Ziedewij. We gaan het spoor restaureren en weer gebruiken als
verbinding tussen het noorden en zuiden van het terrein. Een handige,
elektrische oplossing voor het verplaatsen van spullen!” De tuinderslorrie heeft een
spoorwijdte van 600 mm en lijkt van buiten sterk op de bekende HaWe elektro-lorrie: ·
het elektrische
staal is lichtblauw geverfd, ·
de bestuurder staat
op een verlaagd platform, vindt steun bij een stalen T en heeft één pedaal
voor rijden en remmen. ·
de laadkabel is
tegen een zijkant opgeborgen. |
|
|||||||||||
|
Paul Casteleijn houdt de laadvloer van de tuinderslorrie
omhoog zodat de aandrijving bekeken kan worden. Foto’s staan hieronder.
Natuurgoed Ziedewij, 28-12-2023 → Duidelijk is in elk geval dat
het hout deels verrot is. En er zal nog wel meer te
herstellen zijn. Vrijwilligers zijn daarom
welkom:
|
|
|||||||||||
|
|
||||||||||||
|
Meer over de tuinderslorrie Elektro-lorries voor tuinders
zijn vanaf circa 1966 op de markt gebracht. Hun ontwerp was kenmerkend voor
de stand van de techniek uit die tijd. Wanneer nu (in 2024) een
elektro-lorrie voor tuinders zou worden bedacht dan zouden andere technieken
gebruikt zijn. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkelingen in de
vermogenselektronica. De tuinderslorrie van Natuurgoed
Ziedewij heeft in 2020 nog gereden: tijdens de eerste Duurzaamheidsweek in
Barendrecht leidde een fietstocht langs groene initiatieven, waaronder Natuurgoed Ziedewij. De
deelnemers konden er een ritje op de tuinderslorrie maken. Daartoe was een
stuk smalspoor gelegd en was de tuinderslorrie van accu’s voorzien. Na afloop
werden het smalspoor en de accu’s weer verwijderd. |
||||||||||||
|
De tuinderslorrie van Natuurgoed
Ziedewij is een bijzonder exemplaar. Zoals besproken lijkt de
tuinderslorrie uitwendig sterk op de
bekende HaWe elektro-lorrie. Maar inwendig
is dat niet zo: De tuinderslorrie met opgeklapte laadvloer, 28-12-2023 → De elektromotor is niet (zoals
bij HaWe) in het midden geplaatst, maar aan de zijde van de bestuurder. Via
een korte ketting wordt de dichtstbijzijnde as aangedreven en vandaar loopt
een tweede ketting naar de andere as. Daarmee wordt de bij HaWe gebruikelijke
tussenas uitgespaard. De rijrichting wordt niet (zoals
bij HaWe) bepaald door een zwakstroom schakelaar (die een relais aanstuurt
waarmee de rijrichting veranderd wordt), maar met een hendel (bij de rode
pijl) die via een korte as verbonden is met een vlak bij de motor opgestelde
sterkstroomschakelaar (zie ook de volgende foto). De hendel kan draaien langs
een zwarte achtergrond waarop de witte letters A, O en V staan (kennelijk
Achteruit, Stilstand en Vooruit). |
|
|||||||||||
|
De situatie vanaf de andere kant
bekeken: De tuinderslorrie met opgeklapte laadvloer, 28-12-2023 → Vanuit de accu’s (via de plastic
pijp links) en vanuit de sterkstroomschakelaar lopen kabels naar vier
aansluitpunten op de elektromotor (opm. a).
Mogelijk wordt door de sterkstroomschakelaar de veldwikkeling omgepoold en zo
de rijrichting veranderd. Op de as van de elektromotor zit
aan de rechterkant een kettingwiel voor de ketting naar de dichtst bij zijnde
wielas en aan de linkerkant een remschijf met daaromheen de twee remschoenen.
In rust drukken veren (bij de rode pijlen) de remschoenen tegen de remschijf.
Bij HaWe elektro-lorries werkt dat ook zo (zie ook de volgende foto). |
|
|||||||||||
|
De tuinderslorrie met opgeklapte laadvloer, 28-12-2023 → Op deze foto is (bij de rode
pijl) de stang tussen het pedaal en de remschoenen te zien. Als het pedaal
wordt ingedrukt worden de remschoenen gelicht. Evenwijdig aan de stang loopt
een ketting die verbonden is met een (op deze foto niet zichtbare) veer. De
functie is onduidelijk. De HaWe elektro-lorries hebben
een aanloopweerstand. Bij het dieper intrappen van het pedaal wordt die
aanloopweerstand kortgesloten. Bij de tuinderslorrie van Ziedewij is geen
aanloopweerstand te zien (opm. b) Op de elektromotor is de
fabrieksplaat zichtbaar. De volgende foto toont de fabrieksplaat in detail. |
|
|||||||||||
|
Op de fabrieksplaat staat: SPIJKSTAAL ELEKTRO SPIJKENISSE HOLLAND MOTOR N⁰ 67-L-474 MOTORTYPE SERIE L VOLT/AMP/PK 24=
33 1 OMW/MIN NOM 900 Toelichting: Spijkstaal heette tot in 2015
officieel Spijkstaal Elektro BV en was gevestigd in Spijkenisse. Het motortype is serie L. Het motorvermogen is maximaal 24
x 33 = 792 Watt ≈ 1 pk. Ook de HaWe elektro-lorries hebben een
motorvermogen van ≈ 1 pk. Het nominale toerental is 900
omwentelingen per minuut. |
|
|||||||||||
|
Spijkstaal produceerde zelf geen elektromotoren maar
betrok die van de firma Bosch en zette er kennelijk een eigen fabrieksplaat
op. HaWe kocht Bosch motoren uit Italië omdat dit goedkoper
was dan aanschaf via de Nederlandse importeur [4]. Op die motoren zat dus
geen Spijkstaal fabrieksplaat. Voor de eerste HaWe prototypes werden echter
motoren uit tweedehands gekochte ijzeren honden van Spijkstaal ingebouwd [4].
Het zou hier dus om één van de oudste HaWe elektro-lorries kunnen gaan. Ook de tuinderslorrie ISM 92 van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica heeft
een Spijkstaal motor en ook daar wordt de rijrichting gekozen met een sterkstroomschakelaar
die via een as bediend wordt met een hendel (die sprekend lijkt op de hendel
van de tuinderslorrie in Ziedewij). Maar er zijn ook verschillen: ·
Het belangrijkste
verschil is dat de motor van ISM 92 gewoon in het midden geplaatst is; de
motor van de tuinderslorrie van Natuurgoed Ziedewij bevindt zich uit het
midden aan de kant van de bestuurder. ·
Verder heeft de motor
van ISM 92 geen fabrieksplaat. In plaats daarvan zijn de gegevens meegegoten
in een kopse kant van het motorhuis. Die gegevens verschillen van die op de
fabrieksplaat van de tuinderslorrie van Natuurgoed Ziedewij. Het lijkt er dus op dat de tuinderslorrie van Natuurgoed
Ziedewij en ISM 92 beiden prototypes zijn geweest en dat met deze prototypes
onder andere is onderzocht: ·
welke plaats van de
motor de beste was. ·
of het veranderen
van rijrichting met sterkstroom schakelaars (in plaats van met zwakstroom
aangestuurde relais) kon gebeuren. Het is dan echter wel heel toevallig dat juist deze twee
prototypes bewaard zijn gebleven. De gedachte aan prototypes is ontstaan
omdat beide tuinderslorries een Spijkstaal motor hebben terwijl bekend is dat
ook de prototypes een Spijkstaal motor hadden. Maar het kan niet worden
uitgesloten dat één van beide (of beide) tuinderslorrie(s) in fabrieksnieuwe
toestand de voor HaWe gebruikelijke uit Italië geïmporteerde Bosch motor
had(den) die door de eigenaar(s) wegens defecten vervangen is (zijn) zijn door een gebruikte Spijkstaal motor. Mogelijk komen bij de restauratie van de tuinderslorrie
nog zaken aan het licht, bijvoorbeeld of de tuinderslorrie op 2 verschillende
snelheden kan rijden en zo ja, of dit met een aanloopweerstand bereikt wordt. |
||||||||||||
|
|
||||||||||||
|
Opmerkingen: |
De kleinste gelijkstroommotoren hebben als stator een permanente magneet. De motor heeft dan 2 aansluitpunten voor de stroom door de rotor (het anker). De draairichting wordt veranderd door de richting van de ankerstroom te veranderen. Grotere motoren – zoals die in elektrolorries - hebben een veldwikkeling als stator. Die veldwikkeling staat doorgaans parallel aan of in serie met de ankerwikkeling, De motor kan dan nog steeds 2 aansluitpunten hebben. Maar dan kan de draairichting niet veranderd worden. Na het ompolen van de 2 aansluitpunten loopt namelijk de stroom zowel in de ankerwikkeling als in de veldwikkeling de andere kant op. Voor het veranderen van de draairichting is het vereist dat alleen de stroom in de ankerwikkeling of alleen de stroom in de veldwikkeling de andere kant op gaat lopen. Daarvoor zijn meer aansluitpunten op de motor nodig, bijvoorbeeld 2 voor het anker en 2 voor de veldwikkeling. |
|||||||||||
|
|
Doordat er bij het op gang komen van een gelijkstroommotor nog weinig "tegenspanning" in het anker opgewekt zal worden is het gevaarlijk de motor meteen op de volle voedingsspanning aan te sluiten. De stroom door het anker (en eventueel veldwikkelingen) zal dan tijdelijk hoge waarden bereiken waardoor de isolatie van de wikkelingen in de motor kunnen verbranden. Daarom wordt in de HaWe elektro-lorries een "aanloopweerstand" gebruikt die overbrugd kan worden door het pedaal dieper in te trappen. |
|||||||||||
|
|
|
|
||||||||||
|
Met dank aan: |
Paul Casteleijn en Thomas van de Velde. |
|||||||||||
|
|
|
|
||||||||||
|
Bronnen: |
[1] |
Webpagina over Ziedewij op de Website van de Stichting Voedselbosbouw Nederland |
||||||||||
|
|
[2] |
Informatie van Paul Casteleijn |
||||||||||
|
|
[3] |
|||||||||||
|
|
[4] |
Informatie van Huub Wooning (jongere broer van Herman Wooning) |
||||||||||
|
|
|
|
||||||||||
|
{ |
||||||||||||
|
Terug/verder naar: |
||||||||||||
