Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄	Stoomtractie smalspoor		Stoomtractie normaalspoor				Motortractie smalspoor			Motortractie normaalspoor
	Stoomrailkraan van “De Vereeniging”in Almere Laatst bijgewerkt: 16-02-2023
	De Vriendenkring Stoomschip Vereeniging te Almere had als hoofddoel de restauratie en het weer in de vaart brengen van het stoomschip “Vereeniging”. Daarnaast beheerde de Vriendenkring een groot aantal historische machines en werktuigen op het werfterrein aan de Vlotbrugweg in Almere – De Vaart. Daaronder bevond zich ook een stoomrailkraan. Omdat de geschiedenis daarvan wat mistig is, is onderstaand relaas min of meer in de volgorde recent → oud.
	Restauratie door De Vereeniging Zo was de situatie op 06-07-2013: de kraan staat op een kort stukje spoor op de wal. Dat stukje spoor is afkomstig van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij (VSM). Het metalen frame van het huis wordt opnieuw beplankt → De Vereeniging heeft bij de restauratie ontdekt dat het een stoomrailkraan van het fabrikaat Demag betreft. Er is een stoomketel gekocht die in de toekomst in de kraan zou worden geplaatst.
	Aankomst bij De Vereeniging De stoomrailkraan is ooit van het spoor gelicht en in een bakschuit geplaatst. De rijdende kraan was toen een varende kraan geworden. Hij zou vele jaren bij diverse gemeentelijke diensten in Amsterdam in gebruik zijn geweest, maar nadere details hierover zijn niet bekend. De bakschuit is jaren geleden naar Almere gevaren en werd afgemeerd aan de werf van het Stoomschip „Vereeniging ” in het industrieterrein Almere - De Vaart:
									← Zo was de situatie nog op 04-10-2009 tijdens een Open Dag: de giek (van een geknikt type) lag op de wal en tegen die wal ligt de bakschuit met de rest van de railkraan. Het glas is geheel en het hout is grotendeels uit het huis verdwenen. Belangrijker is dat ook de ketel en stoommachine ontbreken; de kabeltrommels en ander mechaniek zijn gelukkig nog wel aanwezig. Enkele weken later, op 26 en 27 oktober 2009, plaatsten zware kranen van de firma Mammoet Transport het stoomschip „Vereeniging” op een ponton om werkzaamheden aan de romp mogelijk te maken. Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om de spoorrailkraan uit zijn bakschuit te hijsen en op het stukje spoor op het werfterrein te plaatsen. Daarbij bleek dat de kraan 27 ton weegt.
	Hier zat de schoorsteen van de ketel. Almere, 04-10-2009 →								← In de schuit lag geen spoor, maar de kraan werd op stapelingen van zware houten blokken geplaatst. Almere, 04-10-2009 De spoorwielen bleven er gewoon onder zitten en ook de haken van de koppelingen bleven gehandhaafd. De gaten voor de buffers zijn te zien. Overigens lijkt het huis van de kraan niet in de bakschuit te kunnen draaien, want de wanden van het huis komen bijna tegen de binnenwand van de bakschuit aan.
	Bij houtindustrie van der Kwast in Vianen
	Op een stuk normaalspoor stond ontegenzeggelijk dezelfde railkraan dan wel een railkraan van precies hetzelfde type, met geknikte giek en karakteristieke voorzijde van het huis. Deze foto’s zijn op 26-11-1988 door Toon Steenmeijer gemaakt. De kraan zag er al niet florissant meer uit: het glas was stuk en de deur is verdwenen. Ook in Vianen had de kraan geen buffers en schroefkoppelingen. ↑ Het was toen al geen stoomrailkraan meer. Op de plaats van de stoomketel stond een ouderwetse verbrandingsmotor met één verticale cilinder en twee vliegwielen. In een stoomkraan drijft een stoommachine één centrale as aan waarop alle functies (rijden, draaien, verstellen van de giek en hijsen) met klauwkoppelingen kunnen aangrijpen ( zie hier). Vervanging door een verbrandingsmotor met ongeveer hetzelfde toerental is dus relatief eenvoudig. Achter de motor, tegen de achterwand van het huis, lijken contragewichten te zien.
	Dhr. G. van der Kwast berichtte dat de hijskraan is gekocht bij een sloperij, ergens in de omgeving van Krimpen aan de IJssel. De oorspronkelijke stoomketel is inderdaad in Vianen vervangen door een verbrandingsmotor. De kraan is bij de firma van der Kwast in bedrijf geweest vanaf ongeveer 1960 tot eind 1988 (dus tot in het jaar waarin Toon Steenmeijer bovenstaande foto’s maakte). De hijskraan (minus de oude verbrandingsmotor) is van Vianen naar Amsterdam gegaan en zou daar - volgens dhr. van der Kwast - een plekje krijgen bij het Scheepvaartmuseum. Bij dit museum is daar echter niets van bekend.
	Bij NS Zowel Henk Sluijters als de Vriendenkring Stoomschip “Vereeniging” is ter ore gekomen dat de railkraan voor het verblijf in Vianen eigendom van NS is geweest.
								← Voor een verblijf bij NS waren geen bewijzen, totdat Wytze Wijbenga op internet deze foto vond, die in 1948 in Maastricht is gemaakt. In elk geval het huis lijkt identiek aan dat van de kraan in Vianen/Almere. De kraan is kennelijk onder stoom en heeft een grijper in plaats van een hijshaak zoals in Almere en Vianen. Op de desbetreffende Engelse website wordt verondersteld dat de kraan voor de bekoling diende. Voor zover bekend gebruikte de NS voor het bekolen van stoomlocs handkracht, vast opgestelde kranen en enkele bunkerkranen, maar geen railkranen op normaalspoor. De foto is echter wel duidelijk in Maastricht genomen. Uit [2] blijkt dat de Maastrichtse railkraan in elk geval in 1966 niet meer aanwezig was.
	Overigens blijkt ook uit [2] dat NS omstreeks 1966 een groot aantal railkranen bezat. Naast de bekende ongevallenkranen waren dat vooral railkranen van het Houtbereidingsbedrijf (HBI) in Dordrecht (4 stuks), de stapelplaatsen in Crailoo (4 stuks) en Utrecht (3 stuks), het Spoorwegbouwbedrijf (3 stuks), de sectie Brugonderhoud (3 stuks) en werkplaatsen (Amersfoort en Susteren elk één). Dat zullen doorgaans geen grijperkranen zijn geweest. Het Utrechts Achief bezit een in 1937 bij de NS stapelplaats voor spoorstaven in Utrecht genomen foto van een tweeassige motorrailkraan. De kraan lijkt wel op de kraan/kranen op de voorgaande foto’s, maar is het niet.
	Voor de NS tijd Zelfs al zou de Maastrichtse railkraan niet dezelfde kraan zijn als die in Vianen en later Almere, dan rijst nog steeds de vraag wat die kraan bij de NS in Maastricht deed. Hans de Herder heeft een interessante theorie bedacht: Het is bekend [3] dat het Amerikaanse leger in 1944 een stoomloc (Hohenzollern 4288 uit 1922) van de glasfabriek in Herzogenrath (Vegla, Saint Gobain) naar Maastricht heeft overgebracht. Op die loc zijn wel de letters NS geschilderd, maar de NS heeft er verder niets mee gedaan. In 1945 is het nummer 101 van de NTM geworden (en na opheffing van de tramlijnen is ze 1948 verkocht aan de firma Smit te Nijmegen). Ook is het bekend dat de glasfabriek in Herzogenrath verschillende stoomrailkranen bezat. De theorie van Hans de Herder is dat behalve de stoomloc ook een stoomrailkraan naar Maastricht is gebracht en wel om Amerikaanse stoomlocs te kunnen bekolen. Dat zou ook verklaren waarom NS geen gebruik gemaakt heeft van de stoomloc van de glasfabriek: het was de Amerikanen begonnen om de stoomrailkraan; de stoomloc is alleen gebruikt om die stoomrailkraan gemakkelijker te kunnen vervoeren en was verder niet nodig. Hans de Herder kende de heer Franz-Josef Dovern, wiens vader bij de glasfabriek gewerkt heeft en die in 1977/78 foto’s van de daar toen nog aanwezige Gottwald railkraan heeft gemaakt. Stel dat de glasfabriek vroeger meerdere identieke railkranen had, dan zou één ervan naar Maastricht kunnen zijn overgebracht en een andere zou – eventueel met een dieselmotor verbouwd – het nog lang in Herzogenrath hebben kunnen uithouden. De Maastrichtse kraan lijkt echter niet op de in 1977/78 bij de glasfabriek nog aanwezige railkraan en ook niet op een eveneens in 1977/78 gefotografeerd wrak van een railkraan bij de naburige Nievelsteiner Sandwerken. Het bewijs voor de theorie van Hans de Herder kon dus niet geleverd worden, maar uitgesloten is die theorie ook zeker niet.
	De toestand in 2017 Bij De Vereeniging is stug doorgewerkt. De kraan was weer bedrijfsvaardig. De aandrijving werd nu verzorgd door een ééncilinder Lister dieselmotor. De kraan kan behalve hijsen, vieren en draaien ook rijden, maar gezien het korte stukje spoor is deze functie uitgeschakeld.
	De toestand in 2023 De Vriendenkring Stoomschip Vereeniging is in 2022 opgeheven. Gelukkig had de Stichting Stadskanaal Rail (STAR) belangstelling voor de railkraan. Die arriveerde begin 2023 in onderdelen bij de STAR. Ook de STAR wil er weer een stoomrailkraan van maken. De STAR spreekt over fabrieksnummer 1041 uit 1928.
	Conclusies · De stoomrailkraan van Vriendenkring Stoomschip Vereeniging te Almere heeft van ~ 1981 tot eind 1988 bij houtindustrie van der Kwast in Vianen dienst gedaan. De stoommachine en ketel zijn in Vianen vervangen door een verbrandingsmotor. · Eind 1988 is de railkraan – zonder de verbrandingsmotor – naar Amsterdam gegaan, met als bestemming het Scheepvaartmuseum. · Als deze tweeassige railkraan als stoomrailkraan bij NS gewerkt heeft, dan was het waarschijnlijk een stoomrailkraan die in 1948 in Maastricht is waargenomen. · Die stoomrailkraan is waarschijnlijk in 1944 door het Amerikaanse leger van de glasfabriek in Herzogenrath naar Maastricht overgebracht.
	Opmerkingen:	a)		De railkraan in Vianen is (vrij klein) te zien op twee in 1981 genomen foto’s in de beeldbank van Het Utrechts Archief, catalogusnummers 25388 en 25389.
		b)		Houtindustrie van der Kwast in Vianen bezat - naast normaalspoor voor de railkraan - 700 mm smalspoor. Het Decauville Spoorweg Museum heeft daarvan de stalen boomstamwagens HZ 255 en HZ 256 (750 mm), de stalen zagerijlorrie HZ 252 en de houten zagerijlorries HZ 271 en HZ 273-287.
	Met dank aan:	Dhr. G. van der Kwast, Dirk Vlaar (De Vereeniging) en de medehobbyisten Franz-Josef Dovern (D), Pierre de Greeuw, Hans de Herder, Hans Nahon, Henk Sluijters, Toon Steenmeijer en Wytze Wijbenga.
	Referenties	[1]		Informatie van Vriendenkring Stoomschip “Vereeniging”.
		[2]		Bladzijden Ic en III uit het NS boek "Nummering Hef- en transportwerktuigen" uit 1966 (uit de collectie van Hans Nahon).
		[3]		S. Overbosch, “De stoomlocomotieven der Nederlandse Tramwegen”, Amsterdam/Dieren 1985
		{		voorgaande pagina Stoomrailkranen Motorrailkranen Handrailkranen
	Terug/verder naar:			tijdschriftartikel (17 Mb) over railkranen
				Nieuw Home Inhoud