Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

Steenfabriek Labor te Middelstum

Inleiding De geschiedenis staat hier uitstekend beschreven, zodat hier met het volgende kan worden volstaan: De steenfabriek Labor werd tussen 1914 en 1918 gebouwd. In 1937 werd de naam veranderd in: Electrische steenfabriek "Labor" v/h J.H. Dethmers. In het kader van de eerste saneringsronde in de baksteenindustrie werd de productie in 1968 gestaakt. De steenfabriek werd in 1971 ontmanteld en vervolgens onder de naam “Labor Exploitatie BV” geëxploiteerd als op- en overslag bedrijf. In 1976 gingen de gebouwen over naar Labor Pallet BV.

De kleilijn De kleilijn tussen de excavateur en de fabriek had een spoorwijdte van 70 cm. Daarop reden – in de tijd van motortractie – treinen van 8 kipkarren met elk een inhoud van ca. 1,5 kuub. Steeds werden er 8 kipkarren geleegd in de fabriek, terwijl er 8 kipkarren gevuld werden door de excavateur. Topografische kaart, 1962 → Het dorp tegen de rechterrand is Middelstum. Iets westelijk daarvan ligt de steenfabriek met in het zwart de droogloodsen. Vanuit de fabriek loopt de kleilijn eerst in westelijke en dan in zuidelijke richting. De ligging van de lijn is natuurlijk in de loop der tijden af en toe veranderd. Tussen 1915 en 1925 was er paardentractie. De benzollocomotief

In 1925 kocht de steenfabriek Labor van Orenstein & Koppel een 6 pk benzol/benzine-loc van het type S5 en met fabrieksnummer 1813. Al in 1934 begon Labor met O&K in Amsterdam te corresponderen over vervanging [1].

Dieseltractie [1]

Orenstein & Koppel in Amsterdam offreerde in 1934 een 9 pk O&K dieselloc van het type MD voor f 2275. De S5 benzineloc kon worden ingeruild voor f 300, zodat Labor f 1975 zou hebben moeten bijbetalen. Labor kocht echter alleen voor f 680 een O&K MD dieselmotor, inclusief ventilateur, omhulling en radiateur. Met omhulling werd de motorkap bedoeld. In de omhulling was ook de brandstoftank opgehangen. De wielen waren blijkbaar ook versleten, want Labor kocht ook vier nieuwe wielen voor f 17,50 per stuk, dus f 70 in totaal. Onder andere het frame, de versnellingsbak, keerkoppeling, kettingen en wielassen van de S5 werden verder gebruikt. De nieuwe dieselmotor arriveerde in 1935. Of Labor bij het inbouwen van de motor gebruik heeft gemaakt van de door O&K geadviseerde monteur is niet bekend. Gezien de lonen van die tijd zal daar ten hoogste ≈ f 50 voor betaald zijn en kreeg Labor een dieselloc voor ≈ f 800, minder dan de helft van de prijs van een nieuwe dieselloc met inruil. De tot dieselloc omgebouwde S5 heeft kennelijk goed voldaan, want pas in 1955 werd er een nieuwe locomotief gekocht.

De nieuwe diesellocomotief [1]

In 1955 werd onder fabrieksnummer 1727 een 18 pk Diema van het type DS 16 gekocht. Collectie P.M. Dethmers, 1955 – 1968 → Op de zijkant van de motorkap staat het logo van importeur IVB. De Diema kwam wegens de stopzetting van de steenfabriek al na 13 jaar buiten bedrijf. Maar daarmee was het verhaal nog niet afgelopen. Eerst volgde een periode van circa 30 jaar (!) stilstand in een loods, ook nadat de gebouwen in 1976 van eigenaar waren veranderd (Tot 1976 heeft Dethmers de loc nog af en toe met lontontsteking + aanzwengelen aan de loop gebracht en op ca. 65 meter resterend buitenspoor gerangeerd [2]). In 1998 ging de Diema naar het Verkeerspark in Assen en was daar in elk geval in 2009 nog actief (zie hier).

Overig smalspoor

Voor het interne transport van rauwe steen van het pershuis naar de droogloodsen en vandaar naar de ringoven waren circa 1500 meter spoor met een spoorwijdte van 50 cm en vele draaischijven aanwezig. In de droogloodsen lag aan elke langszijde zo’n smalspoor. Er werd menselijke duwtractie gebruikt. In ieder geval een deel van dit spoor met draaischijven en rekkenwagens is gegaan naar de boerderij van de heer Joh. Kazemier, aan de Kerkweg in Den Horn (gemeente Zuidhorn) vlakbij de spoorlijn Groningen-Leeuwarden. Op het land staat een seinpaal afkomstig van de genoemde spoorlijn. Het smalspoor werd gebruikt om kuilvoer van de kuil naar de stal te rijden. In het land lag rails, over de weg en in de stal reden de lorries over het beton. Anno 2015 werd het spoor niet meer gebruikt. 500 mm draaischijven in het weiland, foto Gert Slijters, 22-02- 2015 →

Opmerkingen:

a)

Op een referentielijst van O&K in Amsterdam uit 1952 staat voor Labor ten onrechte een (benzol)loc van het type H1 genoteerd.

b)

Op de foto van de Diema in het Verkeerspark in Assen (zie hier) is aan de voorkant één buffer te zien en lijkt een andere buffer te zijn afgebroken. Deze buffers zijn niet origineel en zullen er bij het Verkeerspark zijn op gezet.

c)

In 2014 bleef het Verkeerspark gesloten en was de website uit de lucht. De inventaris is in november 2016 online geveild. Eén van de kavels bestond uit de loc, een extra motorblok en 7 wagens. Ook de overgebleven buffer is nu weg. Foto: onlineveilingmeester → Een deel van de inventaris is verkocht aan het attactiepark Duinen Zathe in Appelscha, waar het Verkeerspark in verkleinde vorm herrijst. Het treintje is niet mee naar Appelscha gegaan.

Met dank aan:

Ing. P.M. Dethmers en Gert Sluijters

Bronnen:

[1]

Tekeningen, foto’s en documenten uit het archief van de “Electrische steenfabriek Labor v/h J.H. Dethmers” te Middelstum, als .pdf verkregen van ing. P.M. Dethmers.

[2]

Informatie van ing. P.M. Dethmers.

{

aanvullingen op het boek “Smalspoor in bedrijf” Eigenaren

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud