Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄	Stoomtractie smalspoor			Stoomtractie normaalspoor			Motortractie smalspoor				Motortractie normaalspoor
	door Spoorijzer verbouwde Deutz PM locs
	Het Deutz PMZ type
										← Afbeelding in een Deutz folder over het type PMZ 230 [2]. De vooroorlogse Deutz PM serie is relatief onbekend. Zoals gebruikelijk bij Deutz is de type-aanduiding van de loc gebaseerd op de motor. De PM motoren waren tweetakt dieselmotoren met staande cilinders. De PME had één cilinder, de PMZ had er twee (zie ook hier). Het gas werd onder de zuiger(s) in het carter samengedrukt. Al spoedig werden deze motoren opgevolgd door de OM serie (OME, OMZ, ed.) met een aparte spoelpomp in plaats van carterspoeling. Volgens de Deutz lijst van Toon Steenmeijer zijn in 1928 drie PMZ 130’s voor 700 mm spoorwijdte geleverd aan N.V. Jurgens Waalsteenfabrieken in Nijmegen.
	Spoorijzer fabrieksfoto’s
										Spoorijzer verbouwde in 1946, 1955 en 1956 drie vooroorlogse Deutz diesellocs van het type PMZ met 700 mm spoorwijdte. De verbouwde locs vertoonden typische Spoorijzer kenmerken zoals de inbouw van een General Motors dieselmotor (zie het GM plaatje onder de koplamp) van 65 pk bij 1500 toeren en een Bierens reductiekast vanwege het verschil met de oorspronkelijke Deutz motor (50 pk bij 450 toeren). De cabines leken op de door Spoorijzer voor de RTM gebouwde diesellocs Steenbergen en Puttershoek (die geen GM motoren hadden). ← Bijgaande twee fabrieksfoto’s komen van de MBS en zijn afkomstig uit de collectie van de vroegere MBS voorzitter dr. S. C. van der Meulen.
										← Een na de verbouwing gebleven uiterlijk kenmerk van het PMZ type is de blinde as aan de achterzijde, met een drijfstang die iets hoger ligt dan de koppelstang. Henk Sluijters ontdekte twee van deze locs bij de steenfabriek Bingerden in de Havikerwaard bij De Steeg [2]. De ene had ronde ramen aan de voor- en achterzijde van de cabine; de andere had hier rechthoekige ramen. Nieuw ten opzichte van het Deutz model zijn in elk geval de deuren, de biesjes en de (schaarse) elektrische verlichting. Een derde door SIJ verbouwde loc van dit type ging naar de (in 1992 gesloten) steenfabriek Aardenburg in Zeeuws Vlaanderen en is in 1983 gesloopt [2]. In het incomplete archief van deze steenfabriek [3] is hierover helaas niets te vinden.
	Wat was nu de relatie tussen Jurgens Waalsteenfabrieken in Nijmegen (waaraan de Deutz locs geleverd waren) en Steenfabriek Bingerden (waar twee door SIJ verbouwde exemplaren reden)? De Graafschap-bode 13-11-1936 → Welnu, in Nijmegen stond alleen het kantoor van de NV Jurgens, die eigenaar was van de steenfabrieken de Bouwkamp in de Ooijpolder en Bingerden. De rekening van de drie locomotieven voor steenfabriek Bingerden ging naar het kantoor in Nijmegen en zo is Jurgens in Nijmegen op de Deutz leverlijst gekomen. De fabriek werd in 1863 opgericht door F.G.H. van de Loo. In 1900 veranderde de naam in N.V. Fabriek van nageperste en andere stenen v/h F. van de Loo en in 1920 in Jurgens Waalsteenfabrieken. Pas vanaf 1937 was sprake van de N.V. Steenfabriek Bingerden. Voor de openbare verkoping in 1936 werden diverse advertenties geplaatst. In minstens één ervan is sprake van 10 km zware en lichte spoorbanen, kip- en lorriewagens en drie motor-locomotieven.
	In dienst
	Henk Slijters fotografeerde de locs van steenfabriek Bingerden in De Steeg (gemeente Rheden) in 1966 (p. 18 in zijn eerste boek). Hij herinnert zich nog goed het diepe gebrom van de GM-motoren. Bijgaande foto’s zijn in 1970 gemaakt ↓→ Zie ook onder de kop Zoeken Dit is de loc met rechthoekige voor- en achterramen. Hierboven staan SIJ fabrieksfoto’s van het exemplaar met ronde ramen. SIJ bouwde ook twee RTM locs, waarvan de één rechthoekige ramen en de andere ronde ramen had. Dat was om de locs te kunnen onderscheiden. Dat kan met twee locs, maar niet met drie. Na verbouwing door SIJ zullen er dus nog maar twee PMZ’s bij Bingerden in dienst geweest zijn. Dat klopt met de gang van één van de verbouwde loc naar Aardenburg. De ene Deutz PMZ 130 van Bingerden is al in 1946 en de andere in 1955 of 1956 door SIJ verbouwd [2].
	.
	↑ De klep van de motorkap staat karakteristiek omhoog [1]. Kennelijk liet de motorkoeling te wensen over. Achter de loc staan maar liefst 20 kipkarren.
								Zoeken Kees Plug vond de bovenstaande foto’s op een beeldbank. Ze maken deel uit van een serie foto's, die elk als bijschrift hebben: “IJsselweg, 1970 - 1974”. De andere foto’s lijken ook werkelijk betrekking te hebben op de aanleg van die IJsselweg. Dat is de huidige A348, waarvan het gedeelte tussen Rheden en Dieren in 1974 geopend is [4]. Dit weggedeelte (als geplande weg in de linkerbovenhoek van nevenstaande kaart uit watwaswaar) voert rakelings langs een vroegere kleiput van de steenfabriek Bingerden. De steenfabriek Bingerden ligt in de rechter benedenhoek van de kaart (iets noordwestelijk daarvan ligt nog een steenfabriek met smalspoor: Onder de Linden [1]). De lijn van de kleiputten splitste de zich bij de fabriek in sporen naar twee beschikkerkasten. Steenfabriek Bingerden werd in 1982 gesloten. Het smalspoor werd al in 1970 opgedoekt. Misschien juist vanwege de aanleg van de snelweg [4]. De foto’s zullen daarom in 1970 gemaakt zijn. Kennelijk heeft de fotograaf of de archiefmedewerker zich vergist door te denken dat het smalspoor bij de aanleg van de weg gebruikt werd. Nog afgezien daarvan is dit er een voorbeeld van hoe weinig railhobbyisten meestal door trefwoorden geholpen worden. Trefwoorden als smalspoor, locomotief, kipkarren of zelfs treintje zouden hier op hun plaats zijn geweest. Het woordje IJsselweg zal de gemiddelde Nederlander niets zeggen; daar had toch tenminste het woord aanleg bij gemoeten. Des te meer hulde voor Kees Plug, die de foto’s toch heeft weten te vinden.
	Opmerkingen	a)	Het kasteel en het dorpje Bingerden liggen aan de overkant van de IJssel. Ten tijde van de steenfabriek voer er een pontje.
		b)	De steenfabriek Bingerden bezat ook Deutz 56465 (1956) en 56480 (1957), beiden van het 55 pk type A4L 514F. Die zijn na het stil leggen van het smalspoor in 1970 naar het Kieswerk Kalkar-Wissel gegaan en zijn daartoe naar 600 mm omgespoord. Op het spoor naar de ene beschikkerkast reed doorgaans zo’n Deutz van het type A4L 514F en op het spoor naar de andere beschikkerkast de door SIJ verbouwde Deutz PM met rechthoekige ramen. Dat was waarschijnlijk de in 1955 of 1956 door SIJ verbouwde loc, want zij zag het er het beste uit [1].
		c)	Rechts van het woord Havikerwaard op de kaart zijn nog net smalspoorlijnen te zien die naar het noordoosten lopen. Daar waren ook kleiputten.
		d)	De PMZ 230 is een verbeterde uitvoering van de PMZ 130 motor. De slag is in beide gevallen 30 cm.
		e)	Er bestonden minstens twee uitvoeringen van de PMZ 230. In de catalogus [1] staat namelijk ook een afbeelding met binnenliggend frame → Kennelijk was deze uitvoering bedoeld voor grotere spoorwijdtes, maar dat staat niet expliciet vermeld. Er wordt slechts gesteld dat de PMZ 230 voor alle gangbare spoorwijdtes te leveren is. Het starten gebeurde met een persluchtcilinder die door de uitlaatgassen gevuld werd. Na de verbouwing door SIJ gebeurde het starten ongetwijfeld elektrisch. Er waren twee versnellingen, voor 5 en 10 km/uur. Het gewicht was 12 ton.
	Met dank aan:	Henk Sluijters en Kees Plug
	Bronnen:	[1]	Gelders Archief, toegang 0915: Heidemij, inventarisnummers 1271/72: spooraansluiting VAM, 1922-1932. Hierin bevinden zich onder andere diverse Deutz catalogi.
		[2]	Informatie van Henk Sluijters.
		[3]	Zeeuws Archief, toegang 315.1: Archief van de Aardenburgse steenfabriek, 1905 - 1992
		[4]	Wegenwiki
		{	Spoorijzer (inleiding)
	Terug/verder naar:
			Nieuw Home Inhoud