►
Nieuw ◄ ► Zoeken ◄
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Aanvullingen |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
aanvullingen, volgens de
hoofdstukindeling van “Smalspoor in Bedrijf” |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Hoofdstuk 17 Aannemerij: De Pluimpot |
|||||||||||||||||||
Inleiding |
|||||||||||||||||||
De Pluimpot (zie rode pijl op de kaart) was een smalle
zeearm op het eiland Tholen. In het kader van het Deltaplan werd – om de te
beschermen kustlengte te beperken – besloten de Pluimpot af te dammen.
Daarbij werd als proef gebruik gemaakt van grote nylon zandzakken, die door
draglines in het sluitgat werden geworpen. Verrassende toepassingen van
smalspoor waren: |
|
||||||||||||||||||
- |
het vullen van de zandzakken met twee ton zand per stuk. Dit gebeurde niet ter plekke, maar langs het kanaal door Zuid-Beveland nabij Wemeldinge (rood omcirkeld op de kaart). Vandaar gingen de zandzakken per schuit naar de Pluimpot aan de andere oever van de Oosterschelde. |
||||||||||||||||||
- |
vervoer van de zandzakken naar de draglines bij het sluitgat. |
||||||||||||||||||
Bron kaartfragment: Bosatlas → De aannemers waren Dirk Verstoep en Bos & Kalis [1]. |
|||||||||||||||||||
Het vullen van de
zandzakken nabij Wemeldinge Een citaat uit [1]: “De zandzakken werden met zand gevuld op een terrein langs het kanaal door Zuid-Beveland nabij Wemeldinge. Dit vullen vormde een eenvoudig zelfstandig bedrijf. Er werd zand aangevoerd per binnenschip en overgeslagen in een trechter op de wal. Over een smalspoor reed een plateauwagen onder de trechter, waarna een lege nylon-zak aan de vultuit werd vastgehaakt en vervolgens staande op de plateauwagen werd gevuld. Daarna reed de volgende plateauwagen onder de trechter. Het dichtnaaien van de zakken geschiedde met de hand door een tweetal zeilmakers. Deze handeling vergde circa 3 minuten per zak en zou voor grotere aantallen zakken eenvoudig gemechaniseerd kunnen worden. De dichtgenaaide zakken werden opgeslagen in een depot of rechtstreeks op een zolderbak geladen. Het gehele bedrijf werd in principe met 3 treintjes van circa 6 wagens uitgevoerd, nl. één bij de trechter, één op apart spoor, waar de zakken dichtgenaaid werden en één bij de zakkenoverslag.” Met behulp van hieronder te bespreken foto’s uit de Beeldbank van de Zeeuwse Bibliotheek kan men zich hierbij onderstaand geschetst beeld vormen. |
|||||||||||||||||||
|
Het sporenplan is met slechts twee wissels uiterst
eenvoudig en toch rijden er drie treinen op. Ze vormen als het ware een lopende band met drie werkplekken A
(zandsilo), B (dichtnaaien zakken) en C (opslag gevulde zandzakken). Nadat
een trein de reis A → B → C doorlopen heeft, wordt via spoor D
weer terug gekeerd naar de silo bij A. |
||||||||||||||||||
Drie treinen op zo’n eenvoudig sporenplan zou een aardig motief
zijn voor de modelbouw, maar bijvoorbeeld het dichtnaaien van de zakken is
moeilijk na te bootsen. ↓ De onderstaande, door G. Kotvis in
1957 genomen, foto (bron: Beeldbank Zeeland) is ongeveer vanaf punt A genomen
↓ |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
De nogal kleine silo wordt
kennelijk af en toe bijgevuld door een dragline van Bos & Kalis. Achter
de bergen zand is het schip te zien dat het zand zal hebben aangevoerd. Voor
de trein onder de silo staat een Ruston & Hornsby loc. Achterop is bij
hogere vergroting het nummer D.V. 15 (DV = Dirk Verstoep) te zien. De loc
lijkt net te rijden want de achterzijde is dubbel afgebeeld. Links staan nog
twee treinen. Een keet belemmert het zicht op een trein en een andere trein
valt links buiten beeld. Deze treinen zijn wel in de volgende foto’s te zien. |
|||||||||||||||||||
|
← C. Kotvis nam deze foto op 17 juli
1957 (bron: Beeldbank Zeeland). Drie mannen staan op de
wagens om de zakken dicht te naaien. Die wagens zijn onderstellen van kipwagens,
waarop houten schotten zijn geplaatst. Voor de trein staat weer
een Ruston & Hornsby loc. Dat zal niet de D.V. 15 van de vorige foto
zijn, want de loc staat andersom. Tussen de dragline en de Ruston is een berg
gevulde zandzakken langs het kanaal te zien plus een aantal nog door de
dragline te lossen wagens. Op de volgende, van de andere kant genomen foto,
is dat veel beter zichtbaar. |
||||||||||||||||||
← C. Kotvis nam deze foto op 17 juli
1957 (bron: Beeldbank Zeeland). De NCK dragline van Dirk
Verstoep (waarvan de achterkant op de vorige foto te zien is) plaatst de
gevulde en dichtgenaaide nylon zandzakken in opslag in de vorm van een berg
zakken naast het spoor nabij locatie C. De grijper is van ronde stalen buizen
voorzien om beschadiging van de zandzakken te voorkomen. Voor de trein staat loc
D.V. 12. Dat is een Orenstein & Koppel van het type MD2. De foto is ideaal voor
railliefhebbers: de fabrieksplaat staat er nog op en het fabrieksnummer is te
lezen: 9028. Dit nummer is in 1938 gebouwd en had een spoorwijdte van 700 mm
[2]. De Rustons van Dirk Verstoep zullen ook deze spoorwijdte hebben gehad. Alle drie locs stonden in
de richting C voor hun trein. Er was dus een elftal aan
personeel nodig: drie treinmachinisten, twee draglinemachinisten, twee man
bij het vullen van de zakken, drie man voor het dichtnaaien en waarschijnlijk
–zoals in die tijd nog gebruikelijk was– een opzichter. |
|||||||||||||||||||
Bij de Pluimpot Een citaat uit [1]: “Van Wemeldinge werden de zakken met zolderbakken naar de Pluimpot vervoerd en daar aan de oost- en westzijde van de geul op de wal in depot gebracht. Bij de bouw van de afsluitkade werden de zakken vanuit de depots eveneens met behulp van plateauwagens over smalspoor naar de koppen van de aan weerszijden uitgebouwde kaden gereden en daar verwerkt. Overslag en verwerking van de zakken geschiedde op al deze punten met hulp van draglines, uitgerust met grijpers. Op de kaken van de grijpers waren halve buizen gelast om beschadiging van de zakken te voorkomen. ” |
|||||||||||||||||||
C. Kotvis nam deze foto op 17 juli
1957 (bron: Beeldbank Zeeland) → Een dragline van Van Oord in Werkendam (kennelijk ingeschakeld als onderaannemer) lost de nabij Wemeldinge gevulde nylon zandzakken van een zolderschuit. Ze worden geplaatst op een trein van plateauwagens op de vaste wal nabij de Pluimpot. Verderop is een tweede dragline met hetzelfde werk bezig. De loc draagt wel een logo van Dirk Verstoep achterop, maar geen nummer. Ook dit lijkt een Ruston & Hornsby te zijn. |
|
||||||||||||||||||
Aan elke kant van het sluitgat staat een dragline op een zakkendam, die de per plateauwagens aangevoerde nylon zandzakken in het water deponeert. Efficiënt gaat het niet: omdat er maar één spoor is, wacht de loc tot alle wagens gelost zijn. De dragline is werkloos gedurende de periode dat de loc een trein met zandzakken haalt. Aan de zijde van de fotograaf is loc D.V. 13 met het vervoer van de plateauwagens belast. Het is een Ruston & Hornsby. Foto: Beeldarchief Rijkswaterstaat → De dam van nylonzakken in de Pluimpot werd gedicht op 16 oktober 1957. Maar in de nacht van 22 op 23 oktober werd bij vliegende storm een gat van circa 50 meter geslagen. Op 13 november 1957 werd de Pluimpot definitief afgesloten. Op een foto daarvan is te zien dat het smalspoor op de zakkendam middels een wissel in twee sporen eindigt. Op die manier kon de dragline zandzakken van een juist gebrachte trein halen, terwijl de loc een volgende trein met zandzakken aan het halen was. De nylon zakken zouden hergebruikt kunnen worden. De proef met de nylon zandzakken heeft echter geen navolging gevonden. Latere (en grotere) sluitgaten werden gedicht met caissons of een kabelbaan. Smalspoor speelde daar geen rol meer. |
|
||||||||||||||||||
Alle locs op de foto’s waren van de aannemer Dirk Verstoep: |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Dirk Verstoep nr. |
Fabrikant |
Fabrieksnummer |
Type |
Opmerkingen |
|||||||||||||||
D.V. 12 |
O & K |
9028 (1938) |
MD2 |
Ingezet in Wemeldinge; 700 mm
spoorwijdte. |
|||||||||||||||
D.V. 13 |
R & H |
? |
? |
Ingezet bij de Pluimpot |
|||||||||||||||
D.V. 15 |
R & H |
? |
? |
Ingezet in Wemeldinge |
|||||||||||||||
niet te zien |
R & H |
? |
? |
Ingezet in Wemeldinge |
|||||||||||||||
geen |
R & H |
? |
? |
Ingezet bij de Pluimpot |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
Wagens Een drietal platte
wagens met nylon zandzakken staat op de dam van nylon zakken in de Pluimpot.
Elke zandzak bevatte twee ton zand. Foto: Beeldarchief Rijkswaterstaat→ Bij het vullen van de zandzakken nabij Wemeldinge werden onderstellen van kipwagens gebruikt, waarop een vloer en drie wanden getimmerd waren. Zie bijvoorbeeld hier. |
|
||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Met dank aan: |
Kees Plug en Gerard de Graaf |
||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Bronnen: |
[1] |
"De afsluiting van de Pluimpot", Driemaandelijks
bericht van de Deltawerken, februari 1958, pp. 20-30. |
|||||||||||||||||
[2] |
Lijst van vooroorlogse naar Nederland geleverde O&K locs, in het bezit van Gerard de Graaf. |
||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
{ |
|||||||||||||||||||
Terug/verder naar: |
|
||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||