Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

Lips in Dordrecht

Inleiding De "NV Lips' Brandkasten- en Slotenfabriek Lips" opende in 1920 een nieuwe vestiging aan de Merwedestraat in de wijk "De Staart" in Dordrecht. In 1922 kwam er een spooraansluiting tot stand. Ook per schip konden producten worden afgevoerd. Naar de huidige begrippen ging dat zeer inefficiënt: bijvoorbeeeld kluisdeuren en brandkasten voor Nederlands Indië gingen eerst per smalspoor over een afstand van hoogstens 200 meter naar de rivier de Beneden Merwede achter de fabriek, werden dan overgeladen in een binnenscheepje en werden in Rotterdam weer overgeladen op en zeeschip. .

↑ NVBS, verzameling SNR (Stichting NVBS Railverzamelingen) Deze prachtige foto is ooit uit een tijdschrift geknipt en – op een briefkaart geplakt – naar de NVBS opgestuurd. In het centrum staat de NS 1727 (de laatste twee cijfers zijn niet zeker) met een bescheiden goederentrein en links staat een – hieronder nog nader te bespreken – smalspoorloc met minsten één platte wagen op draaistellen. Het wegverkeer speelt ook al een rol gezien de vrachtwagen rechts op de achtergrond. Rechts op de voorgrond is een opslag in de open lucht van ruwe materialen. Het fotostandpunt is terug te vinden in onderstaande tekening:

↑ Lips in vogelvlucht [1]: links van de smalspoorlijn naarde steiger de slotenfabriek, rechts de brandkastenfabriek en op de voorgrond het kantoorgebouw. De smalspoorlijn en de NS spooraansluiting lijken samen te komen voor de ook op de foto zichtbare expeditiehal. Het is onduidelijk of er bij de expeditiehal drierailig (of vierrailig) spoor lag of dat het smalspoor naast het normaalspoor lag. De bedoeling zal in de eerste plaats zijn geweest dat kisten vanuit de expeditiehal naar keuze op een vrachtauto, in een goederentrein of op het smalspoor naar de boot konden worden gezet. Er kan nog een tweede bedoeling geweest zijn: het via een kabel of ketting verplaatsen van de normaalspoorwagens met de smalspoorloc.

Het begin In 1922 werd bij Orenstein en Koppel in Amsterdam een fabrieksnieuwe loc betrokken. Blijkens foto's dreef de benzinemotor via een blinde as onder het machinistenhuis en koppelstangen de twee assen aan, waabij de drijfstang hoger lag dan de koppelstang. Kurstjens in Tegelen had ook zo’n loc van het O&K Montania L type. In een schrijven van 5 juli 1926 [2] deelde Lips desgevraagd aan O&K mee dat de loc tot dan toe zonder enige storing en tot volle tevredenheid werkte. &K verspreidde zulke brieven als referenties onder potentiële klanten. Deze foto [1] is zowel zonder als met personeel gemaakt → Nu met rijkelijk voorhanden zijnd personeel (waarschijnlijk locomotiefmachinist, rangeerder, kraanmachinist en de schipper). De hoog opgetaste kisten staan op twee platte wagens met draaistellen. Het draaistel dat zich het dichtst bij de loc beindt heeft een handrem. In de deuropening van de loc hangt een bel. Achter het terrein van de Basalt Mij is een schip in aanbouw op de werf De Biesbosch. Bron foto: [1] →

In 1923 voeren er nog zeilschepen op de Beneden Merwede. De per smalspoor aangevoerde kisten werden met een hijskraan overgeslagen in een binnenscheepje. In Rotterdam werden ze nogmaals overgeslagen, nu op een zeeschip. De hijskraan kan hijsen en zwenken (=draaien), maar heeft een vaste giek. Daarom splitste het smalspoor zich middels een wissel in een Y: eerst werd een wagen op één poot van de Y op de draaicirkel van de kraan gereden en gelost. Daarna werd de wagen weer aan de andere gekoppeld en op de tweede poot van de Y gerangeerd. Vervolgens werd de tweede wagen gelost. Bron foto: [1] →

Het einde

In 1954 -ruim dertig jaar later-zag de wereld er al heel anders uit: geen zeilschepen meer op de Beneden Merwede en moderne bebouwing aan de overkant. De hijskraan is verbouwd: het huis is nog wel hetzelfde, maar de giek is vervangen door een exemplaar met een vakwerkconstructie. Er loopt vanaf de fabriek een bovengrondse telefoon- of elektriciteitskabel naar de kade (misschien om de hijskraan van energie te voorzien). Maar wat er ook veranderd is, het smalspoor niet: nog steeds dezelfde loc en dezelfde wagens. Op deze foto en de volgende is ook fraai het Y-vormige sporenplan te zien. Bron foto: [1] →

Ook nu gaf men er de voorkeur aan de kisten hoog op te tasten in plaats van een keer extra te rijden. Op de kisten is te zien dat de lading via de handelsfirma Lindeteves naar Tandjong Priok in Indonesië werd gestuurd. Lang zou het niet meer duren: in 1955 werd het smalspoor opgeruimd. De NS spooraansluiting was in dienst tot 1961. Er zijn echter foto’s uit 1966 van een “Lips” trein bestaande uit een NS dieselloc van de serie 2400 en een personenrijtuig op onder andere de Oranjelaan, de Krommedijk en de Prins Hendrikbrug. Bron foto: [1] →

Opmerkingen

-

In het tijdschrift Smalspoor [3] verscheen eerder een kort artikel (met één foto) over dit onderwerp.

-

De spoorwijdte van het Lips smalspoor is onbekend.

-

De beeldbank van het Erfgoedcentrum Dordrecht – DiEP – bevat veel Lips foto’s. De bovenstaande foto’s zijn daar met één uitzondering (inventarisnummer 556_5252) niet bij, maar er is bijvoorbeeld wel een foto van een Beyer Peacock van de NS serie 701-775 (waarvan de laatse in 1933 is afgevoerd) op de spooraansluiting van Lips.

Met dank aan:

De firma Chubb-Lips en Erikjan Sachse (beheerder van de NVBS verzameling Spoorwegen Nederland).

Bronnen:

[1]

Foto’s uit het bedrijfsarchief, gezonden door dhr. B.M. Lips van de firma Chubb-Lips.

[2]

Gemeentearchief Rotterdam: Gem. Gasbedrijf, plaatsingsnummer 163, inventarisnummer 1145 (stukken m.b.t. de levering van Montania motorlocomotieven voor Feijenoord en Keilehaven, 1929).

[3]

Henk Kolkman, “Brandkasten per smalspoor”, Smalspoor 50 (2000).

{

aanvullingen Stoomtractie op Smalspoor

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud