Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄	Stoomtractie smalspoor		Stoomtractie normaalspoor							Motortractie smalspoor	Motortractie normaalspoor
	Betonfabriek v/h Albinus Van Bodegom & Co te Spijkenisse geplaatst: 12-12-2019
	De Betonfabriek De NV Betonfabriek v/h Alb. van Bodegom en Co. in Spijkenisse bestond eind 1955 (of begin 1956) 50 jaar [1] en is derhalve in 1905/1906 opgericht (opm. a).
	De fabriek leverde allerhande materialen voor de land- en tuinbouw, vervaardigd van gewapend beton. Het assortiment omvatte kassen en bakken voor het kweken van druiven, tomaten, komkommers en bloemen, maar ook varkenstroggen, pootaardappelbewaarplaatsen, schuttingen, dorsvloeren, gierkelders, regenbakken, bruggen, schuren en betonnen huizen. Ongeveer de helft van de productie betrof tuinderskassen. Die werden ook voor eigen gebruik gebouwd; de betonnen onderdelen werden namelijk vervaardigd in twee grote tuinderskassen, die als productiehallen dienden [2]. Advertentie in het Jaarboek Tuinbouwtechniek 1962-1963 →
	Smalspoor buiten het bedrijfsterrein In 1905 kreeg Spijkenisse een los- en laadplaats aan een 1067 mm tramlijn van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) en wel Rotterdam-Spijkenisse-Hellevoetsluis/Oostvoorne. Die los- en laadplaats werd in 1963 opgeheven [3]. Enkele citaten uit de krant: “De Firma Alb. van Bodegom en Co., betonfabrikanten alhier, hebben aan den Gemeenteraad concessie verzocht om een smalspoor te mogen leggen door de Voorstraat voor vervoer van materialen naar de tram.” [4, 1912-03-03] Het antwoord hierop luidde: “De gemeenteraad besloot in zyne vergadering van j.l. Zaterdag aan de Firma Alb. van Bodegom, Betonfabrikanten alhier, concessie te verleenen tot het leggen van smalspoor door de dorpstraat van af de fabriek tot aan de eerste heul (= brug) over den Boezem.” [4, 1912-05-16].
	↑ Het traject (rood) van de fabriek van Van Bodegom aan de haven (Oostkade) naar het tramstation was circa 700 meter lang ↑ De basiskaart komt uit [2] en is niet gedateerd.
	Het Streekarchief Voorne-Putten & Rozenburg heeft veel foto’s waar het smalspoor van Van Bodegom op zien is. Omdat de straatnaam vermeld wordt, was het goed mogelijk de route van het smalspoor op bovenstaande kaart in te tekenen.
	Havenkade Spijkenisse, circa 1935 [5] → “Men gebruikte als trekkracht een groot bruin paard, zie opm b. Iedereen kende het dier en de begeleider: Kees de Ronde . Men kwam hen samen vaak tegen op de Kade, Voorstraat of S.tationsstraat. Van de fabriek naar het tramstation lagen toen rails, zeer tot ongenoegen van de fietsers, maar het was wel een typisch gezicht.” [1] Het smalspoor liep vanaf de Haven door een smal steegje (de Kadeslop) en kwam met een scherpe boog in De Voorstraat uit; circa 1915 [5] Dit zal het moeilijkste punt van het traject zijn geweest. ↓
	Voorstraat, 1920 [4]→ Iedereen had nog eigen ideeën over de afmetingen en vorm van zijn of haar stoepje. Het spoor volgt de trottoirs van de bochtige Voorstraat. Er zijn veel foto’s beschikbaar (meer dan op deze webpagina getoond zijn), maar helaas zijn er maar twee actiefoto’s. Die foto’s (verder naar onderen op deze webpagina) zijn niet in het dorp, maar op het fabrieksterrein genomen en er is geen paardenkracht, maar menskracht te zien. Het valt op dat het smalspoor er overal goed bijligt, ondanks de zware lasten die erover vervoerd werden.
	De Voorweg, later Stationsstraat, gezien vanaf de Eerste Heulbrugstraat. Duidelijk is te zien het lorriespoor dat liep van het tramstation naar de betonfabriek van Bodegom langs de haven, 1935 [5] → Er ging wel eens wat mis: “Gistermorgen kwam de melkhandelaar S. v. P. met zijn wagen van den Voorweg. Bovenaan de stoep van het Noordeinde bleef een der wielen van den wagen steken achter het in de straat liggende smalspoor van de N.V. Betonindustrie v/h Alb. van Bodegom. Gevolg was, dat eenige bussen met melk geheel verloren gingen en de wagen tamelijk veel schade opliep. Persoonlijke ongevallen kwamen niet voor” [4,1926-07-13].
	Het “lorriespoor” van Van Bodegom eindigde geheel in stijl bij de goederensporen van tramstation Spijkenisse bij een betonnen hijskraan [6]. In die tijd - toen gewapend beton een nog relatief nieuw materiaal was – werden diverse producten (woonboten, bakken van goederenwagens, bovenleidingmasten) in gewapend beton uitgevoerd. Het lijkt overigens een bescheiden hijswerktuig, waarin een handtakel werd gehangen. Tramstation Spijkenisse met buiten dienst gesteld goederenmateriaal, foto: C.J. Koornneef, 02-11-1962 →
	Wat betreft de opbraak van het “lorriespoor”: · “Reeds voor de oorlog verdween de lorrie uit het dorp. Het transport van betonproducten werd van de RTM overgenomen door vrachtauto’s en thans is dat nog steeds het geval. Dat wil zeggen met de afgewerkte producten; de aanvoer van zand , grind en balen cement vindt plaats per schip. De betonfabriek is gelegen langs de haven en zal daar wel blijven, hoewel die haven door haar ondiepte, bepaald geen ideale waterweg is.” l1] · “Naar wij vernemen, ligt het in de bedoeling van het gemeentebestuur om de Voorstraat te verstraten en tegelijkertijd het smalspoor daaruit te verwijderen, daar hiervan door de Betonfabriek nagenoeg geen gebruik meer wordt gemaakt [4, 1935-08-23]. · Een paar maanden later klonk het concreter: “Het smalspoor van de Betonfabriek in de Voorstraat, dat den laatsten tijd niet meer wordt gebruikt en aanleiding heeft gegeven tot tal van klachten zal binnenkort moeten worden verwijderd, De NV Betonindustrie is verplicht de straat in haar vorigen toestand terug te brengen. Daar het de bedoeling is de straat geheel te verstraten, stellen B & W voor de NV te verzoeken de rails te verwijderen en aan de gemeente een vergoeding voor het herstellen der bestrating te betalen van f 150,-“ [4, 1935-11-19]. · Het lijkt er dus sterk op dat het lorriespoor in 1935 verwijderd is. Er is echter geen bericht gevonden waaruit ondubbelzinnig blijkt dat in 1935 met de opbraak is begonnen of dat de Gemeente en de NV Betonindustrie tot financiële overeenstemming zijn gekomen. Maar een ingekleurde prentbriefkaart van de Voorweg uit 1940 biedt uikomst: het lorriespoor staat er niet meer op (en op een soortgelijke prent uit 1935 wel). Het lorriespoor is dus waarschijnlijk in 1935, maar in elk geval voor WO II verwijderd. Smalspoor op het bedrijfsterrein Waarschijnlijk is het lorriespoor van de fabriek naar het RTM station het meest spectaculaire onderdeel van het smalspoor van de NV Betonfabriek. Het is ook wat geheimzinnig, omdat foto’s van het grote bruine paard ontbreken. Maar het smalspoor op het interne bedrijfsterrein lag er al eerder en hield het langer uit (tot minstens 1965 blijkt uit de laatste foto op deze webpagina).
	↑ “Spijkenisse. Door een gebrek aan werkpaarden werd er in de winter van 1943/1944 met behulp van mankracht onderdelen van beton naar het perron van de RTM getrokken” [5]
	Wegens het tekort aan vloeibare brandstoffen zag het Duitse leger zich in de Tweede Wereldoorlog gedwongen om voor gewone transporttaken paarden te gebruiken. Die paarden werden gevorderd, kennelijk ook van de NV Betonfabriek. Opmerkelijk is wel dat er meer dan 20 arbeiders nodig waren om één of twee paarden te vervangen. Waarschijnlijk wilde iedereen op de foto. Dat – zoals het onderschrift zegt - onderdelen van beton naar het perron van de RTM getrokken werden lijkt onwaarschijnlijk. Het lorriespoor was immers in 1935 opgebroken. Ook voor die opbraak gingen de onderdelen niet naar het perron, maar naar het goederenspoor naast de betonnen hijskraan. De betonnen balk op de foto zal op weg zijn naar het opslagterrein. De productiehallen moesten immers van tijd tot tijd van gerede producten ontdaan worden zodat er weer ruimte voor nieuwe producten ontstond.
	Aan het krantenartikel over de jubilerende betonfabriek [1] is het volgende over het interne transport per smalspoor te vinden: De oudste fabriekshallen bestaan uit tuinderskassen. Daarin wordt het kleine materiaal vervaardigd. In een moderne hal worden zware betonproducten vervaardigd . Door alle hallen loopt smalspoor, waarover lorries de grondstoffen (cement, zand en grind) aanvoeren. De werkplaats van de Betonfabriek in 1947 [5]. De twee smalsporen lijken tussen lage perrons te lopen. Rechts staat een houten kruiwagen. Op het linkerspoor is in de verte een smalspoorwagen te zien. Het is nogal een rommel tussen en om de rails; op de volgende foto (hieronder) is dat opgeruimd →
	Uit onderstaande foto blijkt dat het smalspoor er in 1965 nog steeds lag. De foto is levendiger dan die hiernaast omdat er nu ook mensen op staan (ook tegen de zijwanden). Rechts staan mallen; links onder andere kozijnen. Links van de werknemer die iets op zijn linkerschouder meevoert staat een smalspoorwagentje buiten de rails De werkplaats van de Betonfabriek in 1947 [5]. ↓
	Het artikel [1] heeft een subkop “700 meter intern railtransport”, maar onder die kop wordt er niet nader op ingegaan. Waarschijnlijk is bedoeld dat er op het bedrijfsterrein (in de hallen en op het opslagterrein) 700 meter smalspoor ligt. “Inmiddels zijn we in de hal uitgekeken en gaan naar buiten. Dat doet trouwens ook een electrolorrie, die luid toeterend achter ons aankomt; de bestuurder stapt even later af, duwt met zijn hak een wissel om, toetert nog een keer luidruchtig en verdwijnt om een bocht; een eindje verder rijdt een motorlorrie met aanhanglorrie.”
	↑ In 1965 duwen twee arbeiders een lorrie met betonblokken over het opslagterrein [5] ↑ Het smalspoor ligt in beton. Dat is te begrijpen gezien de zware aslasten. Van de electrolorrie(s) zijn geen foto’s gevonden.
	Als tractie duikt ook hier het grote bruine paard op. Verder werden al genoemd duwtractie en een electrolorrie.
	Het einde Wegens ongunstige resultaten en gebrek aan opdrachten werd de NV Betonindustrie, voorheen Alb. Van Bodegom & Co in 1975 gesloten. De nog ongeveer 50 personeelsleden kregen een afvloeiingsregeling.
	Samenvating · De NV Betonindusfrie (1905-1975) in Spijkenisse had van 1912 tot in of kort voor 1935 een paardenspoor van de fabriek dwars door het dorp naar het RTM tramstation. Daar werden betonproducten met een betonnen hijskraan overgeladen op RTM goederenwagens. · In of kort voor 1935 schakelde de NV Betonfabriek over op het vervoer per vrachtauto in plaats van de tram van de RTM. Hierdoor verviel het vervoer met het “lorriespoor” door het dorp. Waarschijnlijk al in 1935, maar in elk geval voor 1940 was het lorriespoor verdwenen. De betonnen hijskraan bleef nog een jaar of 30 staan. · Er is veel materiaal over het lorriespoor, maar een foto van het “grote bruine paard” in actie op het lorriespoor is niet gevonden. · Belangrijker voor de NV Betonfabriek en langer in bedrijf was het smalspoor op het bedrijfsterrein dat gebruik werd voor het vervoer van grondstoffen (cement, zand en grind) en de afvoer van eindproducten naar het opslagterrein. Dit smalspoor was in elk geval nog in 1965 aanwezig en in gebruik. Tractie werd in een zekere periode geleverd door het “grote bruine paard” en later (in 1955) door een elektrolorrie. Ook werd menskracht gebruikt.
	Opmerkingen	a)		Even scherp slijpen wat betreft de namen: In 1911 werd ontbonden de vennootschap onder firma Alb. Van Bodegom & Co, waarvan Albinus van Bodegom te Spijkenisse en Cornelis van Bodegom te Loosduinen beherend vennoten waren geweest [7] De heren zetten de zaken voort onder eigen naam. Van Cornelis van Bodegom te Loosduinen werd weinig meer vernomen. Hij stond als Aannemer van Betonwerken in de telefoongids (en niet als betonfabriek). Het bedrijf van Albinus in Spijkenisse werd in 1919 omgezet in de NV Betonindustrie, voorheen Alb. Van Bodegom & Co, gevestigd te Spijkenisse.
		b)		In verschillende publicaties wordt over “een groot bruin paard” gesproken, maar de naam van het dier wordt niet genoemd. Het is niet uitgesloten dat de NV Betonindustrie meerdere grote bruine paarden heeft gehad, na elkaar of gelijktijdig. Op een luchtfoto van het bedrijfsterrein uit 1928 zijn twee paarden te zien. Onduidelijk is of ze bruin zijn.
	Met dank aan:	Eric van der Reiden (beheerder RTM-archief) en Ben van Wevering.
	Bronnen	[1]		Een bezoek aan Spijkenisser Betonfabriek, Brieler Courant, 06-12-1955.
		[2]		Spijkenisse in de periode 1915-1940, Streekarchief Voorne-Putten & Rozenburg.
		[3]		J. de Baan, Spijkenisse en Hekelingen in oude ansichten deel 1.
		[4]		Nieuwe Brielsche Courant (in te zien via de website van het Streekarchief Voorne-Putten & Rozenburg).
		[5]		Beeldbank van het Streekarchief Voorne-Putten & Rozenburg.
		[6]		Cor Boelhouwers, Tram-Archeologie: Transport van betonelementen uit Spijkenisse per tram, De Tramkoerier, herfst 2016.
		[7]		Haagsche courant 06-03-1911.
		{					Eigenaren Paardentractie
	Terug/verder naar:
							Nieuw Home Inhoud