Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Rangeren met Landbouwtractoren

↓ Ter inleiding een spectaculaire foto, genomen bij Stork in Hengelo; collectie Historisch Museum Hengelo ↓ Het gaat hier om intern transport met een eigen wagen.

↑ Er loopt links een rangeerder mee. In zijn rechterhand heeft hij een wisselijzer; wat hij rechts vast heeft is niet duidelijk ↑

Het rangeren met een tractor op een verhard terrein kon op verschillende manieren gebeuren. De mogelijkheden waren:

1)

De tractor is aan één of aan beide zijden voorzien van bufferplaten en duwt de wagen(s).

← Foto uit [1] Deze tractor is voorzien van balken langs de motorkap. Daaraan is zowel voor als achter een bufferplaat bevestigd. Gezien de twee dommen en de Amerikaanse draaistellen is de ketelwagen afkomstig van het US Army Transportation Corps. Uit andere foto’s van dezelfde tractor [1] blijkt dat het een ketelwagen van Esso Nederland is. De tanks op de achtergrond duiden erop dat de foto bij de Esso raffinaderij in de Botlek is gemaakt. De tractor duwt niet in het midden, maar tegen één buffer. Het grote probleem is het remmen. Volgens [3] moet de tractor hiertoe naast de laatste wagon gaan rijden, dan de bufferplaat achter de bufferschijf van die wagon steken en vervolgens remmen.

2)

Er wordt met een touw, kabel of ketting gerangeerd

↑ Oudpapierhandel Van Vemde in Wormerveer rangeerde in november 1960 met een tractor op het “Zaanspoor”; foto: L. Hessels [2] ↑ De tractor rijdt niet voor, maar naast de wagens op dit tweesporig raccordement en heeft dan ook geen bufferplaten. Rechts van de wagens is de Zaan. Daarin ligt (zichtbaar op een andere foto) de coaster Spirit.

Pakken oudpapier worden van de coaster overgeladen in drie of meer rongenwagens. De achterste is al vol. De verbinding tussen de tractor en de rongenwagen wordt slechts gevormd door een wat pluizig touw. Bij gebruik van touw is de trekkracht beperkt [4]. Het gebruik van (vergeleken met touw stijvere) staalkabel is lastiger. Er moet dan een veer worden tussengeschakeld omdat er een kans is dat de kabel springt [4]. Anders dan bij Stork (op de foto’s hieronder) kan de tractor de wagon(s) niet beremmen. Waarschijnlijk had men voor noodgevallen een remschoen of een houten wig paraat. De papiergroothandel A. Van Vemde was hier van 1957 tot 1961 gevestigd. Onderstaande kaart uit 1959 geeft inzicht in de situatie. Na de kruising (links op de kaart) met de Zaanweg splitst het spoor van/naar station Wormerveer zich in twee sporen langs de Zaan, die (buiten de rechterkant van de kaart) tegen stootblokken doodlopen. De twee sporen hebben een wisselverbinding die in 1959 verplaatst is om meer ruimte te bieden aan een vlak van Stelconplaten. Van 1957 tot 1959 lag dit vlak rechts (oostelijk) van de wisselverbinding. Blijkens (een hier niet afgebeelde) foto lag de coaster bij A. Van 1957 tot 1959 was er een korte toegangsweg loodrecht op de Zaanweg. In 1959 is een weg van Stelconplaten aangelegd, kennelijk om rangeren met de tractor te vergemakkelijken en/of om het vlak van Stelcon platen ook voor vrachtauto’s bereikbaar te maken. Op bovenstaande foto staat de tractor op die weg, nog voor het wissel. Dit blijkt uit telling van het aantal Stelcon platen. De afmetingen daarvan zijn 2 x 1,30 meter. Op een foto uit 1961 zijn de Stelconplaten nog te zien; op een luchtfoto uit 1973 zijn ze verdwenen. Het voordeel van de weg van Stelcon platen was dat niet het hele terrein bestraat moest worden; het nadeel was dat op het direct naast de Zaan gelegen spoor alleen met een tractor gerangeerd kon worden als er geen wagens op het andere spoor in de weg stonden.

↑ Kaart uit 1959, collectie van Kees van de Meene ↑ De procedure zou als volgt geweest kunnen zijn: een NS loc zet lege wagens op het spoor direct naast de Zaan en wel tegen het stootblok (rechts buiten de kaart). Met de tractor worden de wagens over de wisselverbinding het tweede spoor opgetrokken. Ze worden daar met een laadboom van het schip beladen. Telkens als er een wagen beladen is, trekt de tractor de trein een wagenlengte verder naar links. Eventueel kan de tractor een set beladen wagens tegen het stootblok van het tweede spoor (rechts buiten beeld) trekken, zodat de wisselverbinding vrij is. Een NS loc kan dan een nieuwe set wagens brengen en de set beladen wagens meenemen.

Zie voor het Zaanspoor ook: Railmagazine 279 en 280 (2010). en klik hier voor het gebruik van een tractor op rupsbanden - op vrijwel dezelfde locatie, ettelijke jaren eerder. - bij het Provinciaal Ziekenhuis Duin en Bosch in Castricum/Bakkum, weer naast het spoor.

De Tribune (Sociaal Democratisch weekblad) d.d. 27-05-1936 → Uit dit bericht blijkt dat het via een kabel rangeren met een tractor gevaarlijk was en ook dat het al relatief vroeg gebeurde. Wat dat laatste betreft zijn er nog eerdere berichten: het sociaal-democratisch dagblad Voorwaarts van 07-06-1928 vermeldt een demonstratie met een op vier wielen aangedreven tractor van het Franse fabrikaat Latil. Die demonstratie werd door de importeur J. E. Snitzier uit Den Haag gehouden bij Stokvis aan de Pelgrimskade in Rotterdam, omdat NS geen toestemming had willen geven voor een demonstratie op NS terrein. “Het was verwonderlijk te zien hoe gemakkelijk de tractor over rails en biels manoeuvreerde.” Kennelijk was het terrein niet bestraat. Nadat eerst een staalkabel was geknapt (!) slaagde de 28 pk sterke en van zes versnellingen voorziene tractor erin om met een zware ketting twee beladen wagons met een totaal gewicht van 80 ton in een krappe boog weg te trekken. Er zijn geen aanwijzingen gevonden dat deze demonstratie tot zakelijke successen heeft geleid.

3)

Combinatie van 2) en 3)

← Stork Hengelo, collectie Gerard de Graaf Deze twee foto’s laten zien dat bij Stork Hengelo met een landbouwtractor gerangeerd werd, hoewel er ook twee Schöma diesellocs ter beschikking stonden. De tractor is aan de achterzijde voorzien van een zware bufferplaat en van een ketting. Bij het trekken van wagens werd de ketting gebruikt. Die is niet in het midden, maar aan een zijkant van de eigen wagen bevestigd. De tractor rijdt dan ook met de linkerwielen tussen de rails en met de rechterwielen erbuiten. Zo heeft de bestuurder beter zicht op de wagen(s). Als de tractor remt, vangt de zware bufferplaat de eventuele klap van de wagen tegen de tractor op. Met de bufferplaat kan ook geduwd worden. De bufferplaat en ketting zijn maar aan één kant aangebracht omdat de tractor makkelijk gedraaid kan worden. De voordelen van het rangeren met een tractor (of een auto) op een bestraat terrein zijn:

-

Men kan een wagen een kopspoor op trekken zonder dat het tractievoertuig wordt opgesloten.

-

Het tractievoertuig kan omlopen zonder omloopspoor.

-

Een tractor is een massa-product en is daardoor goedkoop in aanschaf en onderhoud.

Het is duidelijk dat beremmen van de wagens een zwak punt is. Hierbij moet worden opgemerkt dat de wagen op de bovenste foto een eigen wagen van Stork is, zonder (verende) buffers.

← Stork Hengelo, collectie Gerard de Graaf

Enkele andere voorbeelden van het gebruik van tractoren – op een verhard terrein - zijn:

●

Schenker in Nijmegen Volgens het jaarverslag over 1969 van Transport Voorlichting adviseerde deze NS afdeling het gebruik van een tractor, met bufferplaten aan beide zijden (dat is afwijkend van bovenstaande Stork foto’s en niet beslist noodzakelijk, omdat de tractor immers makkelijk gedraaid kan worden). Het is onbekend of dit advies is opgevolgd.

●

de margarinefabriek van Unilever aan de Nassaukade in Rotterdam “….. de margarine is gebaat bij een hoge mate van versheid. Elke dag worden de dozen margarine dan ook afgevoerd, per spoorwagon of per vrachtauto. De spoorlijn van de NS was doorgetrokken tot aan de Nassaukade en de wagons konden, door middel van een tractor, tot voor de expeditie-afdeling worden gereden" [5].

●

Electrorail in Utrecht Foto uit [6] → Blijkens de foto gaat het om een tractor met voor en achter even grote wielen (die waarschijnlijk op alle wielen is aangedreven) en betreft het niet één van de hierboven genoemde mogelijkheden, maar een tractor die voorzien is van spoorgeleidewieltjes, zoals men vaak ziet in combinatie met een Unimog.

●

Fiat importeur Leonard Lang in Apeldoorn [7]. Dit bedrijf (later Iveco) kreeg in 1964 een spooraansluiting van 350 meter. Aan het 100 meter lange losperron konden 4 tot 5 platte wagens staan. Als die gelost waren trok een oude tractor ze tot voorbij het laadperron en trok vervolgens nog ongeladen wagens langs het perron [7].

●

De HEEMAF in Hengelo beschikte onder andere over een eigen locomotief en een draaischijf. De eigen loc plaatste een wagen op de draaischijf. Vervolgens werd een tractor met één achterwiel op de draaischijf gereden. De draaischijf werd door de tractor naar de gewenste stand gedraaid door dat ene achterwiel te laten draaien terwijl het andere werd geremd. De landbouwtrekker trok of duwde de wagen vervolgens van de draaischijf af en verzorgde het verdere transport, zodat de loc niet gedraaid hoefde te worden. Dat was mogelijk omdat het terrein rondom de draaischijf geheel bestraat was.

●

Akzo (eerder Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie) in Hengelo

Akzo in Hengelo beschikte over een rangeerloc(s), maar daarnaast werden er bij het chemisch bedrijf en de onderhoudsloods ook wagens verplaatst met een tractor met zware bufferbalken. In de jaren 1960 belandde een minder behendige tractor chauffeur in het Twentekanaal, maar rangeren met een tractor werd pas omstreeks 1990 verboden. De tractor werd toen verkocht [8]. ← Een tractor met bufferbalken aan zowel de voor- als achterzijde rangeert met ketelwagens van de Zoutindustrie in Hengelo. Op één van de ketelwagens staat een rangeerder. Rechts de onderhoudsloods voor eigen wagens en locomotieven. Foto Roef Ankersmit, 02-08-1967.

Smalspoor Eind zestiger jaren werd op steenfabriek Kekerdom een tractor gebruikt ter vervanging van de Deutz OMZ 117 diesellocs. Dia Jan van Weeghel→ De tractor trekt lorries op smalspoor met een spoorwijdte van 600 mm. Op elke lorrie is een blad geplaatst waarop de rauwe stenen zijn opgezet. Op de achtergrond zijn kamers van de vlamoven te zien. De lorries waren met elkaar verbonden door ronde stalen pijpen die met een pen en ketting gezekerd waren. Dit ging tussen de tractor en de eerste lorrie nogal eens fout, waarbij de pijp afbrak, vandaar de ketting.

Een trein met lorries met bladen met rauwe stenen vormde een opmerkelijke gezicht. Dia Jan van Weeghel→ Deze situatie heeft maar een paar jaar geduurd: later reden heftrucks heen en weer tussen de oven en de loods waar de bladen met de rauwe steen werden opgezet. De rails liggen anno 2013 nog steeds om de restanten van de oven !

Samenvatting Er werd op veel verschillende manieren met tractoren gerangeerd. De tractor was uitgerust met 0, 1 of 2 bufferplaten en er werd al dan niet een ketting of een kabel gebruikt. De tractor reed midden tussen de rails of juist er naast.

Verwijzingen

[1]

Ongedateerd foldertje “Rangeerproblemen” van de NS afdeling Transport Voorlichting → Hierin worden diverse tractiemiddelen voor particuliere spooraansluitingen besproken, variërende van een koevoet tot locs. Een origineel bevindt zich in de bibliotheek van het Spoorwegmuseum. Foto’s en tekst zijn grotendeels gelijk aan [3] en [4].

[2]

Het Utrechts Archief.

[3]

H.F. Enter; “U moet rangeren!”; Spoor- en Tramwegen nr. 22, 27 oktober 1955. Klik hier voor .pdf

[4]

“Rangeerproblemen I, II en III”; in het tijdschrift Railtransport van januari 1957 t/m februari 1958.

[5]

N. Verbeek; “Honderd jaar Nassaukade : de geschiedenis van Van den Bergh en Jurgens, Nassaukade, 1891-1991”; Van den Bergh en Jurgens bv, 1991.

[6]

“Electrorail heeft nieuwe wagentrekker”; in NS personeelsblad De Koppeling, 11 november 1977.

[7]

J. Kok, “Sporen door Apeldoorn”, Drukkerij van der Peyl-Kruiningen B.V., 1991.

[8]

Roef Ankersmit en Henk Kolkman, Het railvervoer van Akzo Nobel: Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie/Akzo Zoutchemie/Akzo Nobel Chemicals, Op de Rails 2004-4, pp. 138-148.

Met dank aan:

Gerard de Graaf, Kees van de Meene, Hans Nahon, Erikjan Sachse en Jan van Weeghel.

{

de pagina Andere tractie

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud