fabrieksspoor los

 

Welkom

Inhoud

Inleiding

Andere tractie

Spoorwijdte

Producenten

Import & handel

Eigenaars

Materieel

Links

Contact

Nieuw

Zoeken

 

 

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Rijdende mengers (torpedowagens)

Inleiding

Misschien wel de meest spectaculaire particuliere wagens zijn de “rijdende mengers” of “torpedowagens” voor het vervoer van vloeibaar ruwijzer. Dagelijks rijden in het Luikse industriegebied vele rijdende mengers de 22 kilometer tussen de hoogovens van Arcelor Mittal (voorheen Cockerill Sambre) te Ougrée (Seraing) en de staalgieterij en warmwalserij van hetzelfde concern te Chertal. Ook in Duitsland en Frankrijk bestaan/bestonden voorbeelden van het vervoer van rijdende menger op het openbare spoorwegnet. Er zijn dan ook modellen te koop.

 

In dit HO model met vier- en vijfassige draaistellen zorgen LEDs voor een rode gloed en kan men de “torpedo” op afstand laten draaien ↓

Marklin model ruwijzermenger.JPG

In Nederland rijden ongeveer even grote rijdende mengers, maar die verlaten het terrein van Corus (voorheen Hoogovens) in IJmuiden niet.

 

De eerste rijdende mengers van Hoogovens

Van 1924 tot 1948 produceerde Hoogovens in IJmuiden “broodjes” ruwijzer door het vloeibare ijzer direct uit de hoogovens in zand te gieten. De broodjes gingen naar de toen nog tientallen Nederlandse ijzergieterijen of naar de eigen buizengieterij en vanaf 1939 ook naar de toen in bedrijf gestelde Martinstaalfabriek (MSF). In de staalfabriek werden de broodjes weer gesmolten. Het was economischer het ruwijzer voor de staalfabriek niet bij de hoogovens te laten stollen, maar het in vloeibare vorm van de hoogovens naar de MSF te transporteren.

Bovendien werden de broodjes vanaf 1948 met een “gietmachine” in plaats van in zand gegoten. Daarom moest er ook vloeibaar ruwijzer van de hoogovens naar die gietmachine getransporteerd worden. Deze twee vervoersstromen leidden tot de bestelling van twee verschillende trio’s ruwijzermengers bij de Gute Hoffnungshütte (GHH) in Oberhausen. Omdat die niet tijdig geleverd konden worden, werd ook nog een trio relatief kleine rijdende mengers tweedehands in het Verenigd Koningrijk gekocht:

 

 

Nummers

Bouw-

jaar

Bouwer

 

Gewicht (ton)

Voor vervoer

naar

Draaistellen

Lengte

mm

Opmerkingen

Eigen

Lading

Assen

Aantal

1, 2, 3

?

?

60

60

Gietmachine

3

2

?

van Guest Keen Baldwins Iron & Steel Co. te Cardiff [2].

4, 5, 6

1949

GHH

90

110

Gietmachine

4

2

15060

In 1970 uit bedrijf

7, 8, 9

1949

GHH

175

150

Staalfabriek

3

4

?

In 1964 verbouwd tot 200 tons mengers

 

menger 2B.jpg

← Rijdende menger 2 staat niet helemaal op deze foto uit [1], maar er zijn nog juist spaakwielen te zien. Goed zichtbaar is dat het vat (ofwel de torpedo) langzaam gedraaid wordt om  het vloeibaar ijzer gelijkmatig in de gietmachine te laten stromen. Daarvoor dient het machinehuis boven het rechter draaistel.

 

Al in 1949 stolde de inhoud van deze nr. 2, waardoor men de torpedo moest doorsnijden om het ruwijzer te verwijderen. Er werd van de nood een deugd gemaakt door er een ring tussen te lassen, waardoor de nuttige inhoud tot 80 ton vergroot werd [1]. Meer foto’s van de nummers 2 en 3 en van de gietmachine staan op de website van het Hoogovens Museum.

Menger nr. 1 was bedoeld als leverancier van reservedelen voor de nummers 2 en 3 en werd in 1954 verkocht aan een Duits bedrijf [1].

 

↓ De (van Wytze Wijbenga verkregen) foto toont menger 4 in 1949:

menger_4 bewerkt.jpg

Eind 1969  werd de verkoop van broodjes gestaakt en ging de gietmachine uit bedrijf [3]. De mengers 4 t/m 6 gingen daarom in 1970 ook uit bedrijf [1]. Nummer 5 bleef bewaard bij Corus Stoom Ymuiden.

Menger 7b.jpg

↑ Rijdende menger nr. 7 is op deze foto [1] nog niet tot 200 tons menger verbouwd. Dat wordt duidelijk door vergelijk met de 200 tons menger op de foto hieronder: de draaistellen en het machinehuis zijn vrijwel gelijk (er zijn kleine verschillen: zo heeft het machinehuis van nr. 7 een rond dak; dat van nr. 14 is geknikt). Het grote verschil is het vat voor het vloeibare ruwijzer. Dat is bij nr. 14 duidelijk langer dan bij nr.7. De stoomloc lijkt sterk op de 24 of 25, gebouwd door Werkspoor. Dit betekent dat de foto uiterlijk in 1962 kan zijn gemaakt.

200 tons rijdende mengers: serie 13000

De Gute Hoffnungshütte leverde van 1952 t/m 1957 zes 200 tons mengers.

Na 1958 nam de behoefte aan rijdende mengers sterk toe door het in bedrijf nemen van zowel Hoogoven 4 als Oxystaalfabriek 1. Daarom leverde machinefabriek Braat in Rotterdam van 1958 t/m 1964 twaalf 200 tons rijdende mengers van het type waarvan er al zes door GHH geleverd waren.

Menger zestien.JPG

  De foto uit [1] toont de eerste door Braat gebouwde rijdende menger, getrokken door Cockerill dieselloc 58 uit 1958.

Ook werden de 150 tons rijdende mengers 7-9 in 1964 tot 200 ton omgebouwd. Dat zal voornamelijk zijn neergekomen op de bouw van een nieuw vat (torpedo) of misschien het verlengen van het bestaande vat, want deze mengers hadden al de juiste asvolgorde. Eén en ander leidt tot het volgende overzicht:

Nummers*

Bouw-

jaar

Bouwer

 

Gewicht (ton)

Draaistellen

Maten

In mm

Opmerkingen

Eigen

Lading

Assen

Aantal

7, 8, 9

1949

GHH

174

200

3

4

 

 

 

 

Lengte: 21200

Breedte: 300

Hoogte: 397

In 1964 omgebouwd uit 150 tons mengers.

Nr. 8 na 2001 reserve.

10, 11

1952

GHH

174

200

3

4

Nr. 10 na 2001 reserve.

14, 15

1957

GHH

174

200

3

4

 

16

1958

Braat

174

200

3

4

Foto nr. 16 met stoomloc 18 uit 1959

17, 18

1959

Braat

174

200

3

4

 

19, 20, 21

1960

Braat

174

200

3

4

}

Nummers 20 t/m 23 na 2001 reseve

22, 23, 24

1961

Braat

174

200

3

4

25

1963

Braat

174

200

3

4

 

26, 27

1964

Braat

174

200

3

4

 

* Inmiddels waren de mengers genummerd in de wagenserie 13000. De nummers hierboven luiden daarom voluit 13007 t/m 13027.

 

In 1970 waren de 200 tons rijdende mengers 7 t/m 27 nog alle 21 aanwezig. Het is onbekend wat er later met de nummers 12 en 13 gebeurd is; ze staan in elk geval niet meer in een in 1979 opgesteld (en tot 1982 bijgewerkt) “overzicht wagens” van Wagenonderhoud, waaruit de bovenstaande gegevens afkomstig zijn. Alle andere 200 tons mengers waren in 1982 dus nog wel aanwezig. Toen Oxystaalfabriek 1 in 2001 werd gesloten, werden de laatste 200 tons mengers buiten bedrijf gesteld, maar de in de tabel aangegeven exemplaren bleven reserve [1].

 

425 tons rijdende mengers: serie 15000

De bouw van de 25 stuks 400 tons mengers hing samen met de het aansteken van Hoogoven 6 in 1967 en het bedrijf gaan van Oxystaalfabriek 2 in 1968 [1]. Ze zijn gebouwd door ABR (Ateliers Belges Réunis); alleen de laatste drie zijn door Verhorst in Beverwijk geleverd.

MengerNVBS1970.jpg

Deze fraaie foto kregen de deelnemers aan een NVBS excursie bij Hoogovens in 1970 uitgereikt. Tegen de achtergrond van een hoogoven ziet men de GE dieselelektrische loc 9-88 en de rijdende menger 1505x. De K voor het nummer van de loc deed sommige hobbyisten denken dat het een Krupp loc betrof (bij de Cockerills stond een C voor het nummer) maar de letter duidt op de sporen waarop de loc is toegelaten [4].

Nummers**

Bouw-

jaar

Bouwer

 

Gewicht (ton)

Draaistellen

Maten

In mm

Opmerkingen

Eigen

Lading

Assen

Aantal

51,52,53

55

1967

ABR

375

425

2

8

 

 

Lang: 3269

Breed: 340

Hoog:  517

 

54, 56

1968

ABR

375

425

2

8

 

57, 58

1969

ABR

375

425

2

8

 

59, 60, 61

1971

ABR

375

425

2

8

Nr. 60 heeft 940 i.p.v. 1000 mm wielen

62-72

1972

ABR

375

425

2

8

Vat van nr. 70 is in 1976 door Verhorst vervangen.

Nr. 71 heeft 940 i.p.v. 1000 mm wielen

73, 74, 75

1975

Verhorst

375

425

2

8

 

 

** genummerd in de wagenserie 15000. De nummers hierboven luiden daarom voluit 15051 t/m 15075. Kennelijk heeft men de eerste 425 tons menger 51 genoemd om ruimte te houden voor de kleinere mengers, waarvan het nummer echter niet boven 27 is gekomen.

 

De wielen van de serie 15000 draaiden oorspronkelijk om vaste assen. In een boog konden de buitenste wielen dus sneller draaien dan de binnenste wielen. Hierdoor treed minder slijtage op dan wanneer de wielen vast op de as zitten en dus even snel draaien. Een nadeel bleek echter te zijn dat bij wissels ontsporingen optraden [4]. Dat is voor rijdende mengers met hun vloeibare lading natuurlijk een hachelijke zaak en daarom is de constructie veranderd.

rijdende menger 15000 serie.JPG

 

Tekening rijdende mengers serie 15000. Bron: Hoogovens ↑

 

Opmerkingen

-

Het is niet duidelijk waarom men van een rijdende menger spreekt. Het vat is van binnen bekleed met vuurvaste steen. De bedoeling is de lading zo lang mogelijk warm (en in elk geval vloeibaar) te houden. In de literatuur kan men als typische waarden lezen dat de lading niet meer dan 5 graden Celsius per uur afkoelt en 30 uur vloeibaar blijft. Er wordt echter niets gemengd en het vat draait niet, behalve tijdens het lossen van de lading vloeibaar ruwijzer.

-

Net als alle andere eigen wagens van Corus (Hoogovens) zijn de enorme rijdende mengers onberemd.

-

De asbelasting steeg voortdurend: van 20 ton voor de 1-3, via 25/27 ton voor de 4-6/7-9 tot 31 ton voor de serie 13000 en zelfs 50 ton voor de serie 15000.

-

De maten en gewichten zijn niet in alle bronnen gelijk. Er kunnen verschillen tussen exemplaren uit een serie zijn of de gegevens kunnen in de loop der tijd zijn veranderd.

-

Er bestaan meer modellen van rijdende mengers dan het hierboven genoemde Märklin model, bijvoorbeeld van Lima en Jouef. Er is geen model dat met de asvolgorde van een Hoogovens type overeen komt.

Met dank aan:

Wytze Wijbenga

Bronnen

[1]

Historisch Hoogovens, vierde jaargang nummer 6, april 2002.

 

[2]

Archief in het Hoogovens Museum.

 

[3]

Stichting Industrieel Erfgoed Hoogovens

 

[4]

H.J. Kolkman en P. de Greeuw, Het railbedrijf van Hoogovens, Op de Rails 1988-12, pp. 384-393.

 

 

 

 

 

{

Materieel                Hoogovens (→ Corus)

Terug/verder naar:

 

Nieuw                      Home                      Inhoud